Иса Тіленбаев

Тіленбай Иса (1829, Маңғыстау түбегі – 1909, сонда) – халық батыры, ақын. Маңғыстау көтерілісі басшыларының бірі. Адай руынан шыққан.

Иса Тіленбай Ресей үкіметінің 1868 жылғы «Уақытша ережесін» әділетсіздік деп санап, халықты көтеріліске шығуға үндеді. Ол Досан Тәжіұлы, Алғи Жалмамбет, Тілеуберген Орақ, Шүрен Иман, Дихан Өтеп, Сүгір Шабай, т.б. бірге халық көтерілісін басқарды. Иса Тіленбай мен Досан Тәжіұлы бастаған 400 сарбаз 1870 жылы 22 наурызда Үшауыз деген жерде Маңғыстау приставы подполковник Николай Рукиннің жазалаушы жасағына ойсырата соққы беріп, 43 солдатын қырып жіберді. 1870 жылы сәуірде көтерілісшілер Александровск бекінісін қоршап алып, ондағы армян базарын талқандады. Саудагерлер мен өндіріс иелерін тұтқындап, Николаевская станицасын өртеді, армян слободкасы мен Қарағантүптегі шамшырақты қиратты. Кавказдан жіберілген жазалаушы жасақпен Тіленбай сарбаздары кескілескен шайқас жүргізе отырып, Хиуа хандығына өтіп кетті. 1872 – 1873 жылы туған бастаған көтерілісшілер Хиуа жағында, Хиуа мен Арал теңізі аралығында болды. Көптеген ауылдар да Хиуа, Үстірт бетіне үдере көшті. Патша әкімдері 1873 жылы Хиуа хандығын басып алғаннан кейін халық көтерілісін болдырмау үшін көтеріліс басшыларына кешірім жасады. Иса Тіленбай 1874 жылы елге оралып, отыз жылдан аса уақыт болыс болды. Иса Тіленбай құсбегі, мерген, саятшы да болған. Көтеріліс кезінде және өзге уақыттарда шығарған «Күйкеннен аттанарда», «Хиуаға кетерде», «Оязға барарда», «Сексен жас», «Болыс болып жүргенде», «Күн қайда», «Ояз алдында», «Досанды жоқтау», «Қара өлең», т.б. өлеңдері бар. Тіленбайдың ерлігін Ақтан, Бала Ораз, Қашаған, Сәттіғұл деген ақындар жырлаған. Өлеңдері мерзімді баспасөз беттерінде және «Жырдария» жинағында (Ақтау, 1995) жарық көрді.