Кванттық ауысу

Кванттық ауысу – кванттық жүйенің (атомдардың, молекулалардың, т.б.) бір күйден басқа бір күйге секірмелі түрде ауысуы. Жүйе энергияның жоғарғы k деңгейінен төменгі і деңгейіне ауысқанда шамасы (k–і)-ге тең энергия мөлшерін сыртқа бөліп шығарады да, кері ауысқанда энергияның дәл сол мөлшерін жұтатын болады. Кванттық ауысу сәуле шығаратын кванттық ауысу және сәуле шығармайтын кванттық ауысу болып ажыратылады.

Сәуле шығаратын кванттық ауысу кезінде жүйе электрмагниттік сәулені шығарады не жұтады. Бұл электрмагниттік сәуле – көрінетін жарық, ультракүлгін не инфрақызыл сәуле, рентген не гамма-сәулесі, радиотолқындар болуы мүмкін. Электрмагниттік сәуленің шығу не жұтылу шамасы h-ге (мұндағы  – сәуле жиілігі, h – Планк тұрақтысы) тең энергия үлестері, яғни сәуле кванттары (фотондар) арқылы жүзеге асады. Сонымен, сәуле шығаратын кванттық ауысу үшін мынадай: k–і=h түбегейлі шарты орындалып отырады. 1913 жылы Н.Бор тұжырымдаған (қараңыз Бор қағидалары) бұл шарт тәжірибе жүзінде де, кванттық теория бойынша да жан-жақты дәлелденді. Жүйе энергияның төмен деңгейінен жоғары деңгейіне ауысқанда сәуле шығаратын кванттық ауысулардың жиынтығы – берілген кванттық жүйенің жұтылу спектрін, ал бұған керісінше ауысу кезіндегі сәуле шығаратын кванттық ауысулардың жиынтығы – оның шығару спектрін түзеді. Сәуле шығармайтын кванттық ауысулар кезінде жүйе басқа жүйелермен өзара әсерлескенде ғана өз энергиясын оларға береді не олардан алады.

Пайдаланылған әдебиет:

Қазақ энциклопедиясы, 4-том