Күйеу салты
Күйеу-екінші бір рудың қызын алған жігіт.Қайнылары алдында күйеудің жолы кіші болғанымен, ол-сыйлы адамдардың бірі. Оны елдің үлкен-кішісі қажап, ойнап отырады."Әзілің жарасса , атаңмен ойна" деп, күйеу де әзіл жарастырады. Әйелінің ағалары күйеуге қайнаға болады. Күйеу әйелінің апаларын қайын бикем деп, сіңлілері мен інілерін балдызым деп, олармен әзілдесәп ойнай береді. Жасы 60-70-ке келсе де, күйеу "қартаймайды" ,оның қалжынына өкпе жоқ.Сондықтан да күйеу жүрген жерде ойын-күлкі, жарасты әзіл-қалжың қоса жүреді. Кейде күйеудің әйелі қайтыс болса, онда қайын жұртынан тағы бір қыз алуға хақы бар.Бұл қазақи әдет-ғұрыпта бар нәрсе.Жас күйеу табаққа бата бермейді.
Күйеу аяқ[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Жігіт қалыңдығын алғаннан кейін әдет бойынша енесін қошеметпен өз үйіне апарып салады. Ата-енесі күйеу баласына ірі мал атайды. Мұны "күйеу аяқ дейді".
Күйеу киімі[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Қалыңдығын алуға баратын жас күйеу міндетті түрде күйеу киімін киюге тиіс. Алдынан шыққан жеңгелер мен жас келіншектер күйеуді киімінен тауып алады.Сондықтан күйеу басқа жігітерден салт бойынша ерекше киінеді. Түр-түсі өзгеше бешпент,зерлі желбегей шекпен, сыптығыр шалбар, өкшелі сармантай етік т.б. Бөркін көзіне түсіріп төмен қарап, кішілік көрсетіп тұрмаса айып төлейді немесе сөзге,күлкіге ұшырайды.
Күйеу жігіттің «ыңыршақ көру» жолына ата-енесі ерекше мән береді, яғни, әл-ауқаттарына қарай ат міндіріп, шапан кигізіп, тіпті, сауындық, сойыстық мал айдатады. Бұл-ата-ененің күйеу баласына деген ата-аналық мейірім-шапағаты. Жортқанда жолы болсын, басқан қадамы құтты, отбасы бай-бақытты болсын деген ізгі тілектерінің айғағы. Бұл салт-күйеу бала мен ата-ене арасындағы сүйіспеншілікті одан ары тереңдетеді. Барыс- келіс, алыс-берістерін жиілетіп, жүректеріне шынайы ата-балалық сезім ұялатады. Түсіністік, сыйластық , сырластық сезімдерін терендетеді.
Үйленер кезде күйеу жігіт біліп жүруге міндетті кәделер:[өңдеу | қайнарын өңдеу]
1.Сүт ақы (кей жерлерде ана сүті, ата сүті) — қайын енеге емізгені үшін берілетін кәде –бір түйе немесе бір ат. Қазіргі заман талабына сай түйе мен жылқының құнына келетін бағалы әшекей.
2.Балдыз көрімдік –бұрындары ұрын барғанда қалыңдықтың сіңілісмен арнайы танысып, соны таныстырған жанға көрімдек ретінде сыйлық ұсынған. Қазіргі заман талабына сай қалыңдықтың сіңілдері жездесіне әр түрлі ойын шартарын ұсынып қалыңдық отырған бөлменің кілтін сатады. Күйеу жігіт балдыздарына ақшалай сый жасап, балдыз көрімдік кәдесін жасайды.
3.Жеңгетай –қалыңдықтың жақын жеңгелеріне арналады
4.Сәукеле байғазы- қалыңдықтың сәукелесін киген жеңгесі күйеу жігіттен байғазы сұрайды. Ақшалай сыйлық немесе алтын, күміс әшекейлер беріледі
5.Отау жабар - қалыңдықтың отауын жапқан әйелдерге берілетін мал
6.Ентігімдік – күйеудің алдынан шығып қарсы алып, шашу шашқан келіншектерге берілетін кәде
7.Ат байлар — кезінде біздің аталарымыз екінші бір ауылга бару үшін атты көлік етіп пайдаланған, қазіргідей авто көлікпен емес. Сол кездері ат байлар деген ырым болған, қалыңдық ауылына келген күйеу жігіттің атын қалыңдық жеңгелері атын байлағаны үшін куйеу жігіт мата немесе әшекей бұйымдарды берген. Қазіргі біздің заманымызда осы салт ұмыт бола бастады
8.Төсек салар – ұрын тойда төсек салған жеңгесіне беретін кәде
9.Шымылдық байлар шымылдықтың құрып берген қалыңдық туыскандарына берілетін сый
10.Қол ұстар — ұрын тойда қалыңдықтың қолын жігітке ұстатқан жеңгесіне беретін сыйлық
11.Шаш сипатар – қалыңдық жеңгелері күйеу жігітке қалыңдықтың шашын сипауға рұқсат бергендері үшін берілетін сыйлық
12.Көрпе қимылдатар
13.Ит ырылдар – куйеуге ырылдаған итті қуу үшін. (есік сыртынан жеңгесінің бірі ит болып ырылдайды)
14.Бақан сылдымақ- түндікті ашқан адамға берілетін сыйлық
15.Мойын тастар- ұрын тойға арнап сойылған қойдың мойынын түндіктен лақтыр
16.Арқа жатар еліміздің кейбір аймақтарында жоқ, қызды төсекке жатуға көмектескен жеңгелеріне берілетін кәде
17.Қыз көтерер-қалыңдықты кілемге салып көтергендерге беріледі.
18.Кемпір өлді - өтірік өліп, қосылуға кедергі келтірген кемпірді қаййта «тірілту» үшін берілетін ақы
19.Куйеу аттанар- күйеуді атқа отырғызғаны үшін
20.Қыз қашар – туыстарынан қашып кеткен қалыңдықты әкелгендері үшін.
Мақалада Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
1. Қазақ халқының әдет-ғұрпы мен салт-дәстүрі, Атамұра 2010ж