Көп жасушалы жасыл балдырлар

Тұщы су қоймаларында, теңіз суында денесі жасыл түс беретін біржасушалы және көпжасушалы балдырлардың сан алуан түрі тіршілік етеді. Табиғатта жасыл балдырлардың 13 мың түрі бар деп саналады. Солардың бірі - спирогира.

Спирогира.

Спирогира клеткасы

Спирогира - жібі бір катарға орналасып, ұзын жасушалардан құралған көпжасушалы балдыр. Ол өзге балдырлармен бірге жиналып, суға жасыл түс береді. Спирогира қолға алғанда жібектей жұмсақ болып сезіледі. Спирогираның құрылысын микроскоппен көруге болады. Оның жасушалары ірі. Жасуша қабықшасы астындағы цитоплазма ядроны қоршаған цитоплазмамен цитоплазмалық жіпшелер арқылы байланысады. Жіпшелердің арасын вакуоль шырыны толтырып тұрады. Жасыл түс беріп тұратын хроматофоры бір, екі немесе одан көп болады. Таспа пішінді хроматофоры жасушада оралма тәрізді орналасқан. Атауы осы қасиетіне негізделген. Ол өсімді және жынысты жолмен көбейеді.

Өсімді көбею спирогира жіпшесі бірнеше бөлшекке немесе жеке жасушаларының бөлінуі арқылы жүреді. Әр бөлшегінің жасушасынан қайтадан спирогира жіпшесі пайда болады. Жынысты көбею жіптеріндегі екі жасушаның цитоплазмасының қосылуы арқылы жүреді.

Улотрикс

Көпжасушалы жіп тәрізді жасыл балдырдың екінші түрі - улотрикс. Улотрикс ағын су түбіндегі заттарға бекінеді. Су түбіндегі қайыр - балшықтың бетін жауып жатады. Ол бірқатар қысқа жасушалардан түзілген жіп тәрізді болады, төсемікке бекініп өседі. Спирогирадан айырмашылығы әрбір жасушасындағы жасыл түсті хроматофоры жалпақ білезік тәрізді болып келеді.

Жыныссыз көбейгенде кез келген жасыл жасушаларында екі, төрт талшықты зооспоралар түзіледі. Олар қозғалып, төсемікке бекінеді. Талшығын жойып, жаңа жасушалар түзе бастайды. Біртіндеп улотрикс жіпшесі пайда болады.

Жынысты көбейгенде кез келген жасушасы бөлшектерге бөлінеді. Зооспоралардан кіші екі талшықты гаметалар түзеді. Олар екі-екіден қосылып, зигота пайда болады. Оның сырты қалың қабықтан қапталып, бүйыққан спораға айналады. Ол бірнеше бөлшекке бөлініп, әрқайсысы зооспора түзеді. Олардан жаңа улотрикстер өсіп жетіледі.

Спирогира мен улотрикс басқа жасыл балдырлар сияқты күн сәулесінің қатысуымен хроматофорларына судағы еріген көмірқышқыл газын сіңірт, ағзалық зат түзіл, қоректенеді. Сонымен бірге суға оттегін бөліп шығарады. Оттегімен судағы тірі ағзалар тыныс алады.

Балдырлардың және басқа да суда тіршілік ететін ағзалардың қалдықтары шіриді. Құнарлы заты тыңайтқыш есебінде егістікке пайдаланылады. Балдырлар су жәндіктерінің тіршілік ортасы және қорегі болып саналады.

Табиғатта біржасушалы және көпжасушалы жасыл балдырлардың 13 000 түрі бар. Солардың бірі - спирогира және улотрикс. Олар өсімді жолмен (спирогира), жыныссыз және жынысты жолмен (улотрикс) көбейеді. Бұлар өзге жасыл балдырлар тәрізді күн сәулесінің қатысымен хроматофорына судағы еріген көмірқышқыл газды сіңіру арқылы ағзалы зат түзіп, қоректенеді. Фотосинтез кезінде оттегін газ түрінде бөліп шығарады. Судағы тірі ағзалар оттегі газымен тыныс алады.