Мидың динамикалық «таңба» жүйесі
Мидың динамикалық «таңба» жүйесі. Белгілі тітіркендіргіштерді бір қалыпты ұзақ уақыт қайталай берсе, ми қабығында қозу мен тежелудің, тұрақты, бір ізге салынған жүйелері пайда болады. Соның нәтижесінде 1 рефлекстердің бекіген жүйесін қайта жаңғыртып отыру көп күш жұмсауды қажет етпейді де. Мәселен, егер итте күрделі тітіркендіргіштердің жиынтығына бірнеше рефлекстер туғызылса, (қоңырау, жарық, метроном т.б.) және олар белгілі тәртіп бойынша жеткілікті түрде қайталанса, кейін оған тітіркендіргіштердің біреуімен ғана әсер етсе болды, ит бұрынғы жауап реакциясының бүкіл жүйесін өзгертпей, түгелімен қайта жаңғыртып шығады. Осы секілді үнемі қайталанып отыратын тітіркендіргіштерге организмнің төселуін, соның нәтижесінде ми қабығында қозу мен тежелу жүйесі жасалады. Мұны И.П.Павлов динамикалық стереотип деп атаған. Бұл ми қабығының «біріккен әрекеті», «ішкі процестердің, жаттыққан және теңескен жүйесі». Қозу мен тежелудің осындай бірқалыпты стереотиптері сыртқы ортадан келетін тітіркендіргіштердің бірсыдырғы тұрақталған жағдайында ғана жасалынады. Динамикалық стереотиптер сыртқы ортаның өзгеруіне қарай жаңадан құралып, ал ортаға сәйкес келмеген жағдайларда қайтадан жаңғырығып тұрады. Адамның сан алуан дағдылары мен әдеттері, жүріс-тұрыстың, мінез бітістерінің бірқалыпты көріністері осындай динамикалық стереотиптерден тұрады. И.П.Павловтың ілімі бізге тек психикалық құбылыстардың физиологиялық негізін ашпай, сонымен қатар, оларды тәрбиелеудің жолдарын да көрсетеді. Адамның барлық өмірі, оқыту-тәрбиелеу процесі, түрлі әдет-ғұрпы мен мінез-құлқының сан алуан көріністері бірінші және екінші сигнал жүйелерінің бірлескен жұмысына негізделген шартты рефлекстер болып табылады. Жүйке жүйесі икемге көнгіш, онда адамның кейбір кемістіктеріне қарсы күресетін компенсаторлық механизмдер де жеткілікті, мінез-құлық жүйке жүйесінің тек тума қасиеттерімен ғана емес, организмнің жеке өмір сүру барысында оған үнемі әсер етіп отыратын тәрбие мен оқыту процесіне байланысты осынау тұжырымдар И.П.Павлов ілімінің ең негізгі арқауы болып табылады. И.П.Павловтың ілімі адам санасы мен жануарлар психикасының арасындағы айырмашылықтарды жан-жақты зерттеуге мүмкіндік туғызды. Оның жоғары жүйке қызметі жөніндегі ілімінің баға жетпес маңызы да осында.