Ортаазия өзен құндызы (Камшаты)

Статус

II-шы санат. Саны күрт азайып бара жатқан түр.

Генофондысын сақтау үшін таксонның маңызы

Қазақстандағы құндыздың (қамшаттың) екі түршесінің бірі.

Таралуы

Ертеде кең таралған түр. Қазір Қазақстанда Іле өзенінің жоғарғы ағысы мен оның салалары: Түрген, Шелек, Шарын, Өсек өзені суқоймалары жүйесінде, оның ішінде Оба өзенінде, одан ары қарай Бугун шөлі арқылы ҚХР шекарасына дейін көтеріледі, есепке алынған 2006 жылғы жиналған деректер бойынша құндыз Іле қазаншұңқырында 14 жерден белгілі. Іле өзеніне Күрті өзенінің құйылатын жерінде оның мекендеуін тексеру керек (2004 ж. Аңшылап оны мұз үстінде көрген).

Мекендейтін жерлері

Суқоймаларымен байланысты, бірақ бір участкеден екіншісіне өткенде оның ізін суайрықтарынан да кездестіруге болады. Суқоймалары балыққа бай, жылым жеткілікті болуп керек. Жазда және қыста аса үлкен емес, бірақ терең Ілеге құятын өзентерде де кездеседі.

Саны

Барлық жерде сирек, десе де қысты күндері қалайлы учаскелерде салыстырмала түрде қоныстану тығыздығы жоғары. Мысалы, 1986 ж. Көктемде Өсек өзені суқоймалары жүйесінде 12 км² ауданда 15 құндыз есепке алынған. 1980 ж. Мамырда Қаракүлдек аң аулау шаруашылығында (Шарын өзенінің батыс қолтығы) 6 км² ауданда 5-6 басы мекендеген. Бұл түр Іле қазаншұққырында өзінің таралу аймағын қалпына келтіруде және кіші-гірім өзендерді меңгеруде.

Негізгі шектеуші факторлар

Суқоймаларында балық қорының азаюы және тау өзендерінің суларын жер суаруға пайдалану. Территорияларды шаруашылық мақсатта теру, мазалау факторлары және адамдардың тікелей қудалауы, балық аулау құралдарына түсіп, өлім-жітімге ұшырауы.

Биологиялық ерекшеліктері

Отырықшы тіршілік етеді, бірақ жыл маусымдарымен байланысты жергілікті қоныс аударады: қыста - өзендердің жоғары ағынына, көктемде – керісінше, бұл қыс кезінде қорек қорына және суқоймаларындағы жылымның болу – болмауына байланысты. Ымыртта-түнде белсенді. Күйге түсу және ұйығу – ақпан-сіуірде жүреді; буаздылық және сүтпен емізу кезеңі – 9-10 айға созылады. 2-5, жиі 3 күшік туады. Күшіктері сәуірден тамызға дейін (кейде қараша дейін) пайда болады. Бір жылдан соң туады. Баспана ретінде сумаңы, қуыстар мен жарықшалар маңындағы індерді пайдаланады. Тұрақты ішінің су астында 1-2 шығатын аузы болады. Жеке учаскесі – 100-150 га. Негізгі қорегі – балық, оның сыбағалы салмағы 99%-ға жетеді . Өсек суқоймалары жүйесінде 1986 ж. Көктемде құндыздың қорегінде ондатр және су қоңыздары, тиісінше 77% және 88% болды. Көптеген ондатр үйшіктерін құндыздың бұзғаны байқалады.

Қолда өсіру

Белгісіз. Ұсталған жас құндыздар қолға тез үйренеді.

Қабылданған қорғау шаралары

Бұл аңды аулауға заңмен тиым салынған. Шарын ұлттық табиғат паркінде қорғалады.

Қорғауды керек ететін шаралар

Құрамына Өсек суқоймалары мен Оба өзені енетін қорықша ұйымдастыру.

Зерттеу үшін ұсыныстар

Түрдің сақталған жерлерінде құндықдың санын есепке алу және оны қолдан өсіру мәселелеріне кірісі.