Пепломер
Пепломерлер (грек.: пеплос "халат", "[әйел] көйлек" + мерос "бөлігі") — бұл әдетте қоршалған вирустың беткі қабатының липидті биқабатынан шығатын гликопротеиндерден тұратын түйін құрылымдары. Пепломерлер инфекция процесінде маңызды рөл атқарады.
Пепломер термині бүгінде сирек қолданылады және сыртқы қабықтың барлық ақуыздары үшін бұдан былай қолданылмайды. Оны негізінен дәлірек емес өрнек адгезиясы алмастырады. Алайда, бұл айналмалы құрылымда жоқ ұшты құрылымды ұсынады. Сыртынан олар дөңгелек, жалпақ немесе түйме түрінде болады. Алайда, екі термин де, пепломер және спайк тек морфологиялық көрінетін құрылымды сипаттайды және мембраналық ақуыз немесе қабық ақуызымен бірдей емес. Вирустардағы көптеген басқа мембраналық ақуыздар бұл көрнекті құрылымдарды құрмайды.
COVID-19 коронавирустық инфекциясын алдын-алуға бағытталған вакциналарда SARS-CoV-2 вирус пепломері басты антиген ретінде қолданылады.
Функциональдық рөлі[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Пепломерлер инфекция процесінде маңызды рөл атқарады:
- Олар вирустық бөлшекті немесе вирионды қабылдаушы жасуша бетіндегі рецепторлардың бөліктеріне бекітеді
- Жасуша мембраналарымен бірігуге мүмкіндік береді. Бұл вирус геномының жасушаға енуіне мүмкіндік береді.
Құрамы және құрылымы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Ұзындығы - 5-10 нм.
Пепломер жеке мембраналық ақуыздардан тұруы мүмкін, немесе димерлер мен тримерлер түзілуімен жиналуы мүмкін. Олардың бөліктері бірдей (гомомер) немесе әртүрлі (гетеромер) болуы мүмкін.
Әр түрлі вирустарда пепломерлер әртүрлі құрылымға ие:
- Тұмау вирустары (ортомиксовирустар) пепломердің екі түрінің болуымен сипатталады: біреуі (H) гемагглютининнен, екіншісі (N) нейраминидазадан тұрады.
- Парагрипп вирустарында (парамиксовирустар) пепломердің бір түрі гемагглютинин мен нейраминидазадан (HN), ал екіншісі — "біріктіру ақуызынан" (F) тұрады.
- Рабдовирустарда бір гликопротеиннен тұратын пепломердің бір ғана түрі бар.
- Коронавирустардағы пепломерлер күн тәжіне ұқсайды, сондықтан олар өз аттарын алды. Коронавирустар пепломердің екі түрінің болуымен сипатталады: gpS (трансмембраналық гликопротеин) және HЕ (мембраналардың синтезін тудыратын гликопротеин).
Вирус типтері[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Пепломерлерді электронды микрофотографиядан ортомиксовирустар, парамиксовирустар, рабдовирустар, филовирустар, коронавирустар, буньявирустар, аренавирустар және ретровирустар сияқты вирустардың бетінде көруге болады.