Сал-серілер киімі
Көшпенді өркениеттің барша салтанатының көрінісі болып табылатын сал-серілер қазақтың дәстүрлі мәдениетінің бар мәйегін бойына сіңіре отырып, қазақ қоғамында ерекше мәртебеге ие болды. Олар әрі әнші, әрі сазгер, әрі ақын болумен қатар ән-күй, фольклор үлгілерін таратушылар болып табылады. Ойын-сауық, той, көпшілік орталарда жиі бой көрсететін сал-серілер киімін ерекше сәнді болғанын қалар, елден ерекше киімдерді әдейі тапсырыспен тіккізген, себебі оларға халық, әсіресе сұлу қыздар ерекше назар аударған. Олардың жұрт назарын өзіне аударту үшін небір күлкілі, сайқымазақ, ақылға сыймсыз киім үлгілерін ойлап тапқан. Олардың үстіне киген киімі күнделікті халық киген киім түрлерінен ерекшеленген. Егер олар киген киімді халық кисе, оны кимей тастап, қара құрым киізден киім тігіп киюге дейін барған. Бірақ қара құрым киізге қымбат мата аралыстырған, құндыз батсайымен әдіптеткізген.
Сал-серілердің киімдерінің тағы бір ерекшелігі жөнінде қазақ халқының тұрмыс-салты, әдет-ғұрпына қатысты құнды материалдар жинаумен шұғылданған Әбубәкір Ахметжанұлы Диваев өзінің қолжазбаларында төмендегідей суреттеген: «Киімдердің кең пішілетіндіктері соншалық, шалбарының балағына бір кісі кіріп шығардай болған. Барқыт шапан кисе, бір жақ өңіріне жібек салдырады, сегіз сайлы қалпағының әр сайы әр түстен болады. Бірі ақ, бірі көк болса, бір сайына құрым шоқпыт, оның сыртын айналдыра бат құндыз ұстатып, жағасына қара ешкі терісін салады. Жұрт күлу үшін киімнің әр жеріне әдейілеп түлкі, мәлін, жылан терісі секілді көзге тосын көрінер нәрселер тағып, екі иығына үкі аяқтарын моншақ қосып қадап қояды».
Ел аузында салдардың паң жүрісі тәкаппар мінезі, киім кеісі, сән-салтанаты хақында аңыз-әңгімелер көп. Мәселен Жетісу өңірінде «Дурен салдың белбеуіндей ұзын» деген мәтел сөз сақталған. Бұл Ілені кешіп өткенде белбеуінің бір ұшы арғы жағада, екінші ұшы бергі жағыда қалатын Дәурен сал туралы көзкөргендердің естелігінің жаңғырығы.
Қазақ сал-серілерінің киген киімінің бірі - қызыл сары помази шапан туралы этнограф Ө.Жәнібеков былай деп жазады: «Кең етіп тігілген етегі әйел киіміне ұөсас, төгіліп тұр. Бір жеңінен екінші жеңі ұзын. Жағасыз, түймесіз, астарсыз мақта жіппен тігілген. Тағы бір шапан жібек матадан тігілген. Арқасындағы кесте салынған өрнек шеңбер тәрізді дөңгеленген бейнені үлкейте отырып кестелеген. Өрнегі күрделі әрі ерекше мәнерлі. Дөңгелектің тең ортасында «қарға тұяқ», «бұрыш» және басқа да геометриялық ою-өрнектерді бейнелейтін кестелі өрнектер жібек жіппен тігілген. Шапаның өңірі сырылған. Сал-серілер киетін шапандардың оң жақ жеңінің астынан жырық неместе қол сыятындай үлкен тесік қалдырып тігіледі. Ол домбыра тартуға ыңғайлы».[1]
- ↑ Қазақ халқының ұлттық киімдері: Сал-серілер киімі/ құраст.Хинаят Б., Сужикова А. – Алматы: «Алматыкітап», 2007. - 252 б.