Сөйлеу тілінің анатомиясы мен физиологиясы

Сөз арқылы түйінделген ой қаншалықты маңызды болса да, ол тыңдаушыларға тек айтушының сол сөздерді нақты да түсінікті, мөлшерленген күйде дыбыстауы, айтуы арқылы ғана әсер ете алады. Дауыс - адамның аса маңызды белгілерінің бірі. Бірдей қалыптағы дауыстың екеу болуы мүмкін емес. Өте-мөте сирек жағдайларда ғана болмаса, кез-келген адам өз дауысын жұмсақ, қаттырақ және түрлі құбылмалы қалыпқа келтіре алады. Бірсарындылық, тұншыға, құмыға сөйлеушілік, міңгірлеушілік, жекелеген дыбыстарды жұтып қоюшылық және артикуляцияның анық болмауы ең жақсы сөзді бүлдіруге, сөйлеушінің беделіне нұқсан келтіруге бейім.

Сөйлеу техникасының құрамды бөліктері

Сөйлеу техникасының құрамды бөліктері - бұл дыбыстық, тыныстық қойылымы, сөйлеу сәтіндегі дауыстың, дикциясының, орфоэпиясының дұрыс қойылымы. Сөйлеу техникасының мәні - дыбыстау нормаларын сақтауда артикуляция, дыбыс, тыныс бойынша жұмыстарды ұйымдастыру.

Сөйлеу аппаратының бөлімдері

Сөйлеу аппараты үш бөлімнен тұрады: 1. Тыныс органдары (пассивті - өкпе, кеңірдек тарамы, кеңірдек; активті - олар жоғарыдағыларды қозғалысқа келтіретін бұлшық еттер, алғашқы кезекте - диафрагма, құрсақ аймағы). Тыныс алу қозғалыстары, негізінен, қабырғааралық бұлшық ет пен көкеттің жиырылуы арқылы қамтамасыз етіледі. Көкет дегеніміз - кеуде қуысын құрсақ қуысынан бөлетін күмбез тәрізді бұлшық ет. "Тыныс алғанда қабырғааралық бұлшық еттер жиырылып, қабырғаларды көтереді, көкет жайпақ болып, құрсақ қуысындағы мүшелерге қысым түсіреді. Нәтижесінде кеуде қуысының көлемі артып, өкпеқап қуысындағы қысым төмендейді. Осы кезде өкпе кеңейіп, қысым азаяды да, атмосфералық ауа өкпеге барады. Тыныс алу іске асырылады". 2. Дауыс құрау органдары (көмей, дыбыстық байланыс, резонаторлар - мұрын, ауыз қуысы) Танау арқылы ауа сүйек-шеміршек қалқасы арқылы екі бөлекке бөлінетін мұрын қуысына түседі. Әрбір бөлікте - қалқада мұрын қуысының ішкі бетін ұлғайтатын үш мұрын қалқаны орналасады. Көмей - адамның дыбыстау резонаторларының бірі. ауыз қуысында орналасқан көмей дыбыстың айқын да анық сөйлеу қызметін атқарады. 3. Артикуляциялық жүйелер (тіл, ерін, тіс, иек (жақ), таңдай) Ерін - кедергі тудыратын икемді қозғалмалы сөйлеу мүшелерінің бірі. Тістер екі доға түрінде орналасып, жоғары және төменгі альвеолында (ұяшықтарда) бекітілген. Қатты таңдай - ауыз қуысын мұрын қуысынан бөліп тұратын сүйекті қабырға. Тіл - әр түрлі дыбыс жасаудағы ең негізгі мүше.

Тыныс алуға не қатысады?

Тыныс алуға бронхылар, кеңірдектің шеміршек аралық бұлшық еттері, омыртқа жотасының бұлшық еттері, иық белдерінің бұлшық еттері тағы басқа қатысады. Тыныс шығарғанда тыныс алу бұлшық еттері босаңсиды, қабырғалар басылып, көкет көтеріліп, кеуде қуысының көлемі кішірейеді. Өкпе көлемі де кішірейіп, ондағы қысым жоғарылап, атмосфералық қысымнан сәлірек артып, ауа өкпеден шығарылады. Тыныс осылай шығарылады.

Пайдаланылған әдебиеттер: "Сөйлеу техникасы" оқу құралы - Рамазанова Ж.С. - Алматы, 2013 жыл.