Татарстан халқы

Татарстан халқы - 2022 жылғы 1 шілдедегі жағдай бойынша Федералдық мемлекеттік статистика қызметінің мәліметі бойынша Татарстан Республикасының халқы (тұрақты тұрғындары) 3 902 888 адамды құрайды.

Орналасуы

Татарстан - халқы тығыз орналасқан республика. Соңғы мәліметтер бойынша тұрғындарының саны 3 885 253 адамды құрайды. Республика азаматтарының жыл сайынғы табиғи өсімі 0,2% құрайды, бұл көрсеткіш Татарстанға халық саны бойынша Ресей Федерациясында сегізінші орынды иеленуге мүмкіндік береді. Орташа өмір сүру ұзақтығы бірнеше жыл бойы жетпіс екі жас шамасында болды. Бұл соңғы отыз жылдағы ең жоғары шек. Татарстан – туу көрсеткіші тұрақты жоғары деңгейде сақталатын ел. Әрбір мың адамға он екі жаңа азамат дүниеге келеді. Аймақта тұратын ер адамдар саны - 1 655 166, әйелдер – 2 239 341 адам.

Тығыздығы

Татарстан Республикасы халқының тығыздығы, 2017 жылғы мәліметтер бойынша, бір шаршы шақырымға 57,26 адамды құрайды. Бұл республикалық орташа көрсеткіштер. Республика азаматтарының көпшілігі қалаларда тұрады. Қазан қаласы елдегі жалпы халықтың қырық бес пайыздан астамын орналастырады. Республика азаматтарының жиырма төрт пайызы ғана ауылдық жерлерде тұрады. Халықтың негізгі статистикасын ескере отырып, ең жоғары тығыздық Татарстанның Қазан, Набережные Челны, Нижнекамск және басқа да ірі қалаларында байқалады. Ең ірі агломерация Зеленодольская болып табылады, онда 1,2 миллионнан астам адам тұрады. Екінші ірі қалалық агломерация Кама өзенінің жағасында орналасқан. Құрамына 1 миллионға жуық адам кіретін Нижнекамск-Набережные-Челна агломерация.

Республиканың ұлттық құрамы

Татарстан Республикасы халқының ұлттық құрамы, соңғы санақ бойынша, шамамен келесідей бөлінеді:

• татарлар - 2 076 336 (53,20%) адам,
• орыстар - 1 549 447 (39,70%) адам,
• чуваштар - 120 990 (3,10%) адам ,
• Удмурттар, мордвалар, марилер, украиндар, башқұрттар, әзірбайжандар және кейбір басқа ұлттар (әрқайсысында 0,5%-дан аз) – 156 116 (4%).

Қалалар бойынша орналасуы

Халықтың құрылымын қарастыратын болсақ, статистикалық мәліметтерге сәйкес, КСРО ыдырағаннан кейінгі кезеңде қала халқының үлес салмағы әрқашанда ауыл халқынан басым болған. 1991 жылы 73 пайызға дейін қалалық агломерацияларда тұрса, 2019 жылы бұл көрсеткіш 77 пайызға жетті. Ірі қалаларды, содан кейін мұнда тұратын азаматтардың санын қарастырсақ, олардың орналасуы төмендегідей болады:

• Қазан қаласы миллион халқы бар жалғыз қала болды. 2020 жылы мұнда 1,257,000-нан астам адам тұрады.
• Одан кейінгі орында Набережные Челны. Бұл агломерацияда халық саны бойынша тізімде 534 000 көрсеткіш көрсетілген.
• Одан кейін Нижнекамск, Альметьевск, Зеленодольск. Мұндағы халық саны 200 000-нан сәл астам 100 000 адамға дейін.
• Төмен көрсеткіштерді Татарстанның Бугульма, Елабуга, Лениногорск, Чистополь, Зайнск және басқа да шағын қалалары көрсетіп отыр.

10 мыңнан астам тұрғыны бар елді мекендер

елді мекен	халқы	елді мекен	халқы
Қазан	1 257 391	Буинск	20 416
Набережные Челны	533 839	Арск	20 383
Нижнекамск	240 020	Агрыз	19 628
Әлмет	158 428	Кукмор	17 796
Зеленодольск	99 922	Васильево	16 797
Бүгілме	82 488	Мензелинск	16 716
Елабуга	73 962	Мамадыш	15 880
Лениногорск	61 695	Камские Поляны	14 832
Чистополь	59 446	Джалиль	12 695
Заинск	39 631	Алексеевское	11 700
Азнакаево	34 197	Тетюши	10 991
Нурлат	32 014	Уруссу	10 633
Бавлы	22 157	Төменгі Мактама	10 182
Менделеевск	22 146

Татарстан халқының динамикасы

Республика тұрғындарының саны туралы алғашқы статистикалық мәліметтер Кеңес Одағы құрамындағы Татар Автономиясы құрылғаннан кейін алты жылдан кейін – 1926 жылы жинала бастады. Татарстан Республикасының халқы ол кезде екі жарым миллионнан сәл астам адамды құрады.

Кеңес өкіметі орнағалы бері халық санының серпіні оңды болды. Тіпті қиын 1990 жылдары Татарстан халқы жыл сайын кем дегенде он-жиырма мың адамға өсті. Рекордтық жылдық өсім 1993 жылы тіркелді (алдыңғы кезеңмен салыстырғанда) және 27 мың адамды құрады. 2001 жылы өсу баяулап, 2007 жылға дейін жалғасты. Туудың төмендеуі мен өлім-жітімнің бір мезгілде артуы негізінен Ресей Федерациясындағы жалпы демографиялық дағдарыспен байланысты болуы мүмкін.

2021 жылдың басында Татарстан халқының саны үш миллион тоғыз жүз мыңға жуық адамды құрайды. Бұл өткен жылмен салыстырғанда 18 000-ға және 2015 жылғы санақпен салыстырғанда 31 000-ға артық.

Республика халқының динамикасын қарастыратын болсақ, соңғы 100 жылға жуық уақыт ішінде бұл көрсеткіштердің қалай өзгергенін көреміз:

• 1926 жылы – 2 594 032 адам.
• 1933 жылы – 2 784 000 адам.
• 1959 жылы – 2 85 000 адам
• 1970 жылы – 3 131 000 адам
• 1987 жылы – 3 568.000 адам
• 1990 жылы – 3 653 000 адам
• 2000 жылы – 3 789 688 адам
• 2010 жылы – 3 786 488 адам
• 2021 жылға халық саны бойынша бұл көрсеткіш 3 902 642 адамға жетті.
• 2021 жылы айтарлықтай төмендеу 3 894 507 құрайды.

Халық саны 10 жыл ішінде тұрақты өсуде: жалғыз ерекшелік 2007 жыл болды, жыл басында олардың саны 2006 жылдың басымен салыстырғанда мыңға жуық адамға аз болды. Бұл ретте түпкілікті нәтижені әсерлі деп санауға болмайды: нәтижесінде он жыл ішінде тұрақты халық саны 3,76-дан 3,886 миллион адамға немесе 3,3%-ға өсті. Орташа алғанда, ол жылына 11,3 мың адамға өсті, бірақ 2012 жылдан бергі кезеңнің нәтижесі көбірек болды, содан бері халық саны жылына 13 мыңнан 18 мың адамға дейін өсті, оған дейін жыл сайынғы өсім 10 мың адамнан аспады.

Татарстан халқының гендерлік құрамы

гендерлік құрамы

Жасы	Ерлер	Әйелдер	Әйелдердің пайызы
0-4	118 492	126 766	49.8%
5-9	111 623	111 466	48.2%
10-14	99 602	102 724	48.8%
15-19	92 733	100 538	50.1%
20-24	113 340	131 137	51.5%
25-29	166 575	170 478	48.7%
30-34	133 947	148 622	50.6%
35-39	121 926	146 436	52.6%
40-44	113 340	137 694	53.0%
45-49	123 643	139 880	51.3%
50-54	130 513	157 364	52.7%
55-59	123 643	170 478	56.2%
60-64	101 319	144 251	57.0%
65-69	65 256	113 652	61.7%
70-74	27 476	63 383	68.4%
75-79	42 932	109 281	69.9%
80+	30 911	111 466	76.5%