Тірі туу

Тірі туу, вивипария (лат. vіvus – тірі және parіo – туу) – организмдердің өзінен кейін ұрпақ қалдыруының бір түрі. Тірі тууда ұрпақ аналық организмде дамиды, планцета арқылы анасынан қорек алады және ұрық қабықсыз, едәуір дамыған түрінде туады. Жұмыртқа тууда ұрықтың дамуы және оның ұрық қабығынан босануы аналық организмнен тыс (жұмыртқа салғаннан кейін) өтеді. Тірі туу және жұмыртқа туудың байланысын жұмыртқалай тірі туудан көруге болады. Жұмыртқалай тірі туу – ұрпақ қалдырудың бір түрі. Ұрық жұмыртқа ішінде дамып, ол жетілген кезде, аналық организм оны жұмыртқа түрінде туады. Мұнан соң жұмыртқа қабығы жарылып, ішіндегі жас организм сыртқа шығады. Тірі туудың бұл түрінің сүтқоректілердің тірі туу процесінен айырмашылығы – мұнда ұрық аналық организммен қан тамырлары арқылы жалғаспайды, ол жұмыртқадағы қоректік затпен қоректенеді. Сондықтан да жұмыртқалай тірі туу теңіз жыландары арасында, солтүстік және таулы аймақтардағы жануарлар арасында кездеседі. Қазақстанда бауырымен жорғалаушылар арасында (мысалы, дала сұр жыланы, т.б.) байқалады. Омыртқасыздар арасында кейбір ішекқуыстылар, буынаяқтылар, моллюскалар, құрттар, тікентерілілер, т.б.; ал хордалылардан – сальпа, акуланың көпшілік түрі, скаттар, кейбір тұқытістілер, тасбақа, кесірткелер, жыландар, сүтқоректілердің басым көпшілігі (түрпі, проехидна, үйректұмсықтан басқасы) және адам ұрпағын тірілей туады. Тірі тууда ұрық аналық безде, жұмыртқа жолында не оның кеңейіп жатырға айналған жерінде – қынапта дамиды. Тірі туатын жануарлардың көпшілігінде ұрығының сыртында ұрық қабығы дамиды өсімдіктердегі тірі туу сабағында немесе жемісінде жапырақтанған өркен пайда болып, ол жерге үзіліп түскен бойда тамырланып өсе беретін өсімдіктерге (балайтын өсімдіктер) тән. Бұл, әсіресе, мангр ағаштарында (Rhіzophora, Avіcennіa) жиі кездеседі, түйінденген жемісте (тұқымжарнақ астындағы иін – тамыр мойны мен тұқымжарнақ аралығындағы өскін сабағының бөлігі) гипокотиль пайда болады. өскіннің мөлшері 50 – 70 см болғанда үзіліп түседі де, топыраққа бекиді өсімдіктердегі тірі туу сырттай қарағанда “тамырынан өсіп шығуға” ұқсас, ол астық дақылдарына тән. Сондай-ақ жуашықты өсімдіктердің гүлінде болатын метаморфозды да өсімдіктердегі вивипария деп атайды. Вивипария полярлы және биік таулы аймақтар мен шөлді жерлерде өсетін өсімдіктерге де тән.