Түйенің жұқпалы аурулары

Түйенің жұқпалы аурулары – түйе малында кездесетін аурулар (туберкулез, аусыл, сарып, қарабез, оба, күл, қатпа, т.б.).

Түйе туберкулезі

Түйе туберкулезінің қоздырғышы – микобактериум бовис. Қндет түйеге ауруға шалдыққан түйе, сиыр және адамдардан жұғады. Ауру созылмалы түрде басқа мал туберкулезіне ұқсас өршиді. Жіті түрінде түйе организмінің зат алмасуы кенет бұзылып, содан барып ауру күшейеді де, ол арықтай бастайды, өнімі кемиді. Ауруы асқынған мал оқтын-оқтын құрғақ жөтеліп, күйіс қайыруы нашарлайды, үнемі жата береді. Өркеші кішірейіп, бір жағына қисаяды, кейде іші кебеді, құмалағы қатады. Өкпесі зақымданғанда одан сырыл және өкпе көк етінің шуылы естіледі. Алқымындағы, мойыны мен шабындағы сөл бездері беріштеніп, бұлтиып тұрады. Желіні ауруға шалдыққанда оның сөл бездері ісінеді. Мезгілінде ем жасалынбаса ауру асқынып, түйе өледі. Аурудың алдын алу үшін малды құнарлы азықпен азықтандырып, жылы қорада, не аулада ұстаған жөн. Түйелерді жазда мал жайылымға шыққаннан кейін бір ай өткен соң, екінші рет күзде, малды қысқы өріске көшірер алдында туберкулинмен тексереді. Түйелер тұрған қоралар мен аулалар, боталайтын қоралар 3% формалин мен сілті қосылған ерітінділермен зарарсыздандырылады.

Түйе обасы

Оба (чума) – түйенің өте қауіпті, жіті түрде өршитін жұқпалы індеті. Ауруға шалдыққан түйенің өкпесі қабынады және түрлі органдар мен ұлпаларға қан құйылады. Қоздырғышы бактерияның пестис тобына жататын – версиниа пастерелла. Оба адамға да өте қауіпті. Обамен 300-ден астам түрлі кеміргіштер ауырып, жайылым шөбін ластайды. Әсіресе осы аурумен ауыратын бүрге және кене шаққанда мал кеселге шалдығады. Бүргелерде оба ауруының қоздырғышы 1 жыл бойы өсіп-жетіліп, сақталады. Обадан жазылған мал осы ауруға қарсы тұру қабілетін 6 айға дейін сақтайды. Табиғи жағдайда індеттің жасырын өршу кезеңі 3 – 10 күнге созылады. Ауру жіті, жітілеу және созылмалы түрде өтеді. Түйенің бүрге шаққан жері 2 – 3 күннен соң ісініп, дене қызуы 41,5С-қа дейін көтеріліп, жүні жығылып, ас-судан қалып, қасындағыларға ере алмай қалады. Күйіс қайтармайды. Буаз інгендер іш тастайды. Өкпе зақымдалса тыныс алуы жиілейді, жөтеледі, мұрынынан сұйықтық ағады. Жүректің соғу ырғағы бұзылып, тамыр соғуы жиілейді. Ауру түйенің іші өтіп, тез арықтайды. Аурудың жіті түрінде түйе 2 – 3 күнде өледі. Ал созылмалы түрінде малдың жағдайы жақсарып, бірте-бірте жазылып кетеді. Жазылған түйелерде берік иммунитет пайда болады. Ауру эпизоотол., эпидемиол., сыртқы белгілері және сойғанда ішкі ағзалардағы өзгерістер ескеріліп, бактериол. зерттеудің негізінде анықталады. Обаның емі жоқ. Аурудың алдын алу үшін сан.-гигиен. шараларын жүзеге асырып, кеміргіштерге қарсы күрес жүргізеді. Ауру шыққан пунктке шектеу қойылып, барлық түйелер тірі вакцинамен егіледі. Обамен ауырған және сол аурудан күдігі бар мал дереу оқшауланады немесе сойып тасталады. Өлген малдың өлексесін терісін сыпырмай өртеп жіберу керек. Қора-жай мен аулалар тазартылып, лизолдың немесе күйдіргіш натрдың 5%-дық ерітіндісімен, хлорлы әктің 20%-дық ерітіндісімен, формальдегидтің 1%-дық ерітіндісімен залалсыздандырылады. Түйелер аптасына кемінде бір рет кенеге қарсы егіледі. Оба ауруы тараған аймақта түйе сүтін тек қайнатып қана ішуге болады; қ. Оба.

Түйе күлі

Күл (оспа) – адам мен малдың контагиозды жұқпалы ауруы. Күлдің 100 шақты түрі бар. Түйенің күлмен ауруы өзгеше, оның қоздырғышының пішіні шар тәрізді, тұрқы 170 – 250 микрон. Күлге шалдыққан кезде адам да, мал да уланады, қыздырмаға ұшырайды, теріге, ауыз қуысы мен танау қуысының кілегей қабықтарына өзіне тән бөртпе жаралар шығып, олардан мөлдір, содан кейін сұрғылт түсті кілегей ағады. Қабағы, еріні мен танауы ісінеді. Күл көбінесе еріннің маңайына, көз бен мұрынның жиектеріне, сондай-ақ жүні аз тұстарға – тамағының астына, қолтығы мен шабына, ұмасына шығады. Асқазан-ішек жолдары жиі бұзылады (іш қату, іш өту). Аурудан жазылғаннан кейін малда осы ауруға қарсы тұра алатын берік те қызу иммунитет (қабілет) пайда болады. Ауру малды гигиен. талаптарға сай күтіп-бағу қажет. Ауру ботаны ауа райы жылы кезде таза, ашық қоршауға шығарып, жұмсақ, балғын азық, таза су және қажетті мөлшерде тұз беру керек. Қш жүргізетін (ағылшын тұзын) дәрі берген дұрыс. Зақымданған орындарды мұқият тазартып, калий перманганатымен (1:500) жуған жөн. Содан кейін салицил немесе норсульфазол-пенициллин майы жағылады. Өлген малдың өлексесін терісін сыпырмай өртеп жіберу керек.