Тәжікстанның Ұлттық мұражайы

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет
Навигацияға өту Іздеуге өту
Тәжікстанның Ұлттық мұражайы
тәж. Осорхонаи миллии Тоҷикистон
Құрылған уақыты 1934 жыл
Орналасқан жері Душанбе
Мұражай түрі қоғамдық
Ашылу уақыты 1934

Тәжікстанның Ұлттық мұражайы (тәж. Осорхонаи миллии Тоҷикистон) — Тәжікстан астанасы Душанбе қаласында орналасқан. 2011 жылға дейін парсы миниатюристі Камолиддин Бихзодтың есімімен аталды. 2013 жылдың наурызында жаңа ғимаратқа көшумен ол Тәжікстанның Ұлттық мұражайы деп аталды.[1]

Мұражай тарихы[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Тәжік ұлтының тарихы мен мәдениетіне арналған танымал Душанбе мұражайының құрылған күні 1934 жыл деп есептеледі. 1934 жылы 12 тамызда Орталық Атқару Комитеті мен КСРО Халық Комиссарлар Кеңесінің Тәжікстанда мұражайларды құру туралы бірлескен қаулысы шықты. Дәл сол кезде жергілікті халық шаруашылығы жетістіктері көрмесінде көрсетілген барлық жәдігерлерді сақтап, арнайы құрылған мұражайға орналастыру туралы шешім қабылданды. Бұл мұражай Тәжікстандағы осындай алғашқы мекеме болды. Оның есімі әйгілі тұлға – Камолиддин Бихзодтың атымен аталған. 1959 жылы мұражай Республикалық біріккен тарихи-өлкетану және бейнелеу өнері мұражайы болып өзгертілді.

Ол кезде мұражайда небәрі 530 экспонат болған. Бүгінгі күні олардың 50 мыңнан астам кескіндеме және мүсін туындылары мұражайға Ресей Федерациясының бірқатар орталық тарихи-көркем мұражайларынан келіп түскен. 1960 жылдары мұражай көрмелері Душанбенің дәл ортасында орналасқан бұрынғы техникалық мектеп ғимаратында орналастырылды. Мұражай құрылған күннен бастап Тәжікстан Мәдениет министрлігіне бақылауында болды, ал 1999 жылы 27 қарашадан Тәжікстан Республикасы Үкіметінің қаулысымен мұражай ұлттық мәртебеге ие болды.

2013 жылдың наурыз айында Душанбеде Тәжікстан Ұлттық музейінің жаңа ғимаратының ашылу салтанаты өтті. Мұражай үлкенді-кішілі 22 көрме залынан тұрады. Бұл табиғат, ежелгі және орта ғасырлар, жаңа және қазіргі тарих, бейнелеу және қолданбалы өнер көрме бөлімдері. Мұражайда ғылыми-зерттеу бөлімі және Тәжікстанның мұражай қызметіндегі жаңа археология және нумизматика бөлімдері құрылды. Шетелдік ұйымдармен ынтымақтастық үшін халықаралық бөлім құрылды. Сонымен қатар, қор бөлімі, есеп бөлімі және қалпына келтіру бөлімі бар. Тәжікстан Ұлттық музейінің экспозициялық алаңы 15 мың шаршы метрге тең.[2][3][4][5]

Сипаттама[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Мұражай жертөлесі - мұражайдың жертөлесінде орналасқан табиғат бөлімі келушілерге Тәжікстанның флорасы мен фаунасы, мұздықтар, ерекше қорғалатын табиғи аумақтар, қорықтар мен қорықтар туралы ақпарат береді. Табиғат бөлімінде елдің әртүрлі кен орындарынан алынған пайдалы қазбалардың үлгілері көрмеге қойылған, жер бетіндегі тіршілік эволюциясы көрсетілген арнайы геологиялық зал бар, палеонтология бұрышы бар. Залдың ортасында Тәжікстанның асыл және жартылай асыл тастарынан жасалған жасанды ағаш бар. Бұл ағаштың биіктігі 3,4 м, салмағы 600 кг, Тәжікстанның асыл және жартылай асыл тастарынан жасалған 19 536 жапырақ бар. Сонымен бірге бұл бөлімде «Памир», «Чилдухтарон», «Даштиджум» және «Жолбарыс Балка» диорамалары арқылы Тәжікстанның фаунасымен танысуға болады.

Жануарлар әлемі бөлімі

Бірінші қабат - ежелгі және ортағасырлар тарихы бөлімі ғимараттың бірінші және екінші қабаттарында орналасқан Ұлттық музейдің ең үлкен бөлімдерінің бірі болып табылады. Бірінші қабатта бөлімнің көрмесі Тәжікстанның тарихи ескерткіштерінің картасынан басталады. Сонымен бірге, осы қабаттағы көрме залдарындағы экспонаттар Тәжікстандағы тас дәуірі, Саразм қонысы, зороастризм мәдениеті, керамика және Ахеменидтер империясы туралы мәліметтер береді. Сондай-ақ бірінші қабатта мұражайдың арнайы нумизматикалық залы бар, оның материалдары монета, қағаз купюра және Тәжікстанның ескерткіш монеталарының тарихы туралы әңгімелейді. Көрменің бұл бөлігінде Ахеменидтер дәуірінің, Грек-Бактрия патшалығының (б.з.б. III-II ғғ.), Кушан дәуірінің (б.з.б. II ғ. – IV ғ.), Сасанилер империясының (III-VII ғғ.), Бұхара монеталары (VIII-X ғғ.), Саманид монеталары (IX-X ғғ.), Қарахан монеталары (XI ғ.), Шағатай монеталары (XII-XIII ғ.), Темуридтер дәуірінің теңгелері (XIV-XV ғ.), Маңғыт теңгелері (XIX ғ.) қойылған.

Бұл қабаттың басқа залдарында келушілер Тахти Сангин қалашығы, грек және бактрия дәуіріндегі мемлекеттер, Кушан және Сасани мемлекеттері, эфталиттер және көне Пенджикенттің имитациясымен таныса алады. Мұражайда ежелгі Пенджикенттің (V-VIII ғғ.) жәдігерлері: қабырға суреттері, билеп тұрған қыздың күйдірілген мүсіні, ою-өрнектері бар керамикалық бұйымдар бар. Тәжік өркениетінің бұл орталығы әлемге «Шығыс Помпейі» деген атпен белгілі. Бұл залдың жалғасында көрермендерге Бунжикат қалашығы мен «Калъаи Муг» бекінісінен табылған заттар ұсынылады. Бұл бөлменің соңғы бұрышында тәжік халқының жазба мұралары ұсынылған. Мұражайдың бірінші қабатында орналасқан дөңгелек залда келушілер «Аджинатеппа» будда монастырының имитациясын тамашалауға мүмкіндік алады.

Екінші қабат - екінші қабат Саманидтер дәуірінің сақталған ескерткіштерінен басталады. Көрме залында «Хулбук» бекінісінің ескерткіштері, 10 ғасырдағы боялған керамика үлгілері, Искодар ауылының ағаш михрабы, Зарафшан өзенінің жоғарғы ағысынан табылған ағаш оюларының үлгілері, Бозордара ауылының мата үлгілері қойылған, сондай-ақ осы көрменің арнайы бөлімі тәжік ойшылдары мен ақындарына арналған. Бұл залға келушілер тәжік ата-бабаларының тас пен мыс бұйымдардағы каллиграфия үлгілерін тамашалай алады. Мұражайдың жаңа және жаңа тарих бөлімінің көрме залдарында Кеңес Одағы кезеңіндегі ескерткіштер мен экспонаттар (1917-1991 жж.), осы кезеңдегі Тәжікстан Республикасының экономикалық, әлеуметтік және мәдени өмірі туралы ақпарат береді. Тәжікстанның Ұлы Отан соғысына (1941-1945) қатысуына арналған жеке бұрыш бар. Бұл бөлімде жол, тоннель және басқа да заманауи нысандардың салынуы секілді тәуелсіздік жылдарындағы жетістіктер көрініс тапқан. Екінші қабатта Тәжікстан Республикасы Президентінің сыйлықтарының бөлек арнайы залы бар, онда Тәжікстан Президентіне басқа елдердің мемлекет және үкімет басшыларының өкілдері ұсынған сыйлықтар қойылған.

Үшінші қабат - мұражайдың бейнелеу және қолданбалы өнер бөлімінің көрме залдары көрермендерге бейнелеу және сәндік өнердің әртүрлі жанрлары мен түрлері: портрет, пейзаж, натюрморт, мүсін туралы ақпарат береді. Бұл бөлімнің экспозициясы 20 ғасырдың 1930 жылдарындағы суретшілердің шығармашылығынан басталып, Тәжікстан Республикасындағы бейнелеу және қолданбалы өнердің дамуын кезең-кезеңімен көрсетеді. Сондай-ақ, осы бөлімнің кіші залында көрермендерге ХХ-ХХІ ғасырлардың шеберлері жасаған ағаш ою үлгілері ұсынылған.[6][7][8][9]

Коллекция[өңдеу | қайнарын өңдеу]

  • Керамика өндірісі - бұл қолөнер тәжіктер арасында ерте заманнан белгілі және танымал. Саманидтер әулетінің тұсында бұл көне кәсіп өзінің шарықтау шегіне жетті. Ұлттық музейде керамиканың әртүрлі үлгілері мұқият сақталған.
  • Ою -кесте тігу – өте көне тарихы бар, тәжік халқының тұрмыс-тіршілігімен, әдет-ғұрпымен, рухани дүниесімен тығыз байланысты халық өнерінің бір түрі. Бұл кестелердің үздік үлгілері Ұлттық музей қорларында сақтаулы.
  • Ағаш ою - ежелгі халық қолөнері. Көптеген бекіністер мен қалалардың есіктері мен қақпалары ағаш оюының әдемі үлгілерімен безендірілген. Бүгінгі таңда Тәжікстанда шебер оюшылардың еңбегін шайханалардың, мешіттердің, мұражайлардың, әкімшілік ғимараттардың бағаналары мен терезелерінен көруге болады. Ұлттық музейде ағаш оюының үздік үлгілері сақталған.
    Аймақтың геологиясы - Тәжікстан Ұлттық музейінің экспозициясы (2013 ж.)
  • Кудаль - айқын өрнек деп аталатын кундаль Тәжікстанда ғана сақталға дәстүрлі Орталық Азия өнерінің үлгісі. Басқа коллекциялармен қатар Ұлттық музейде 380-ден астам экспонаттардан тұратын ағаш оюлары мен Кундаль коллекциясы бар.
  • Орыс суретшілері - мұражайдың бейнелеу өнері коллекциясын жасауға КСРО-ның атақты музейлері – Мемлекеттік Третьяков галереясы, А.С.Пушкин атындағы Мемлекеттік бейнелеу өнері мұражайы үлкен көмек көрсетті.
  • Мыстан өңдеу – тәжік халқының көне қолөнерінің бірі. IX-XI ғасырларда мыс өнері қарқынды дамыды. Ұлттық музейде тәжік шеберлерінің 400-ден астам мыс бұйымдары сақталған.
  • Тәжік суретшілері - Тәжікстан суретшілері бейнелеу өнерінің барлық жанрында туындылар жасаған. Ұлттық музей қорында бейнелеу өнерінің түрлі жанрындағы 3 мыңнан астам картина бар.
  • Графика — бейнелер сия немесе қарындаш арқылы жасалатын бейнелеу өнерінің бір түрі. Графикада кескін қара және ақ реңктерді пайдаланып сызықтар мен көлеңкелеу арқылы жасалады.
  • Зергерлік бұйымдар - жасау ежелгі кәсіптердің бірі болып саналады. Ұлттық музейде сырғалар, алқалар, сақиналар және т.б. сияқты зергерлік бұйымдардың 1000-нан астам үлгілері сақталған.
  • Монеталар - мұражайға алғашқы монеталар 1934 жылы құрылуының ең басында келді. 1998 жылға дейін мұражай коллекцияларында 1375 монеталар жиналды. Мемлекеттік тәуелсіздік алған 30 жыл ішінде Ұлттық музейдің монеталарының саны 21 мыңнан астам данаға жетті.[10]

Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]

  1. ↑ Душанбедегі Ұлттық музей. Тексерілді, 19 сәуір 2024.
  2. ↑ Көрнекті орындар/Тәжікстан/Душанбе/Тәжікстанның Ұлттық мұражайы. Тексерілді, 19 сәуір 2024.
  3. ↑ Тәжікстанның ұлттық музейі. Тексерілді, 19 сәуір 2024.
  4. ↑ Тәжікстанның ұлттық музейі. Тексерілді, 19 сәуір 2024.
  5. ↑ Тәжікстанның Ұлттық мұражайы. Тексерілді, 19 сәуір 2024.
  6. ↑ Ұлттық музейге қош келдіңіздер!. Тексерілді, 19 сәуір 2024.
  7. ↑ Тәжікстан / Душанбе / көрнекті орындар / Тәжікстанның Ұлттық мұражайы. Тексерілді, 19 сәуір 2024.
  8. ↑ К.Бехзод атындағы Тәжікстан Республикасының Ұлттық музейі. Тексерілді, 19 сәуір 2024.
  9. ↑ К.Бехзод атындағы Тәжікстан Республикасының Ұлттық музейі, Душанбе. Тексерілді, 19 сәуір 2024.
  10. ↑ Коллекциялар. Тексерілді, 19 сәуір 2024.
«https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=Тәжікстанның_Ұлттық_мұражайы&oldid=3314438» бетінен алынған