Тәлдік жүйе
Тәлдік жүйе — бұл тәл арқанының ілмегіне түсетін салмақты жеңілдетеді және лебедка барабанының қозғалысын тік қозғалысқа айналдыратын қызмет атқарады. Кронблок және тәл блок шкиві арқылы болат арқан өткізіліп, оның бір ұшы қозғалмайтындай етіліп бекітіледі. Жүгінің салмағы 50-75т болатын қондырғыларда шкивтер саны 2х3, 3х4 тәл жүйесі, ал 100-300т қондырғыларда шкивтер саны 4х5, 5х6 тәл жүйелері қолданылады. Мұндағы бірінші цифр тәл блогы шкивінің, ал екіншісі кронблок шкивінің санын көрсетеді.
Кронблоктар - бұлар осьтер мен тіректерден құралған рама. Рама мұнараның жоғарғы жағымен біріктіріліп дайындалады. Мысалға УКБА-7-500 кронблогының құрылысын қарастырсақ. Кронблок екі секциядан тұрады: үш блокты және төрт блокты. Остер тірекке мықты қысылған. Олар зақымданудан қорғалған. Үш және төрт блокты секциялардың үстіңгі беті қаптамамен қапталған. Төменгі бөлігінде қосалқы блок ілінеді. Ортасында ортаңғы блок болады. [1][2]
Тәл блоктары. Тәл блоктары ішінде шкивтер мен подшипник бар. "Свечасын" қолмен орналастыратын және көтеріп-түсіру жұмыстары автоматтандырылған тәл блоктары болады. Мысалы УБТ-5-225 тәл блогын қарастырамын. Ол екі жағында жабыстырылған екі жақтан тұрады. Жақтың жоғарғы жағы траверсамен жалғанған. Жақтың орта бөлігінде шкивтер үшін ось жонылған. Жақтың төменгі шетінің оң және сол жағында тәл арқаны блок арнасынан шығып кетуінен қорғайтын кермелермен қосылады. Блоктың бүйір жағында арқан өтетін ойықтар бар. Ол қаптамамен жабылады. Білік бекіткіш планкасын ашылып кетуден сақтандыратын екі гайкамен ұсталады. Блок подшипниктерін май құйғышпен блок ортасында, остегі тесік арқылы майлайды. УБТ-5-225 тәл блогында бұрғылау құбырлары "свечаларын" қолмен орналастырады.
Тәл арқандары. Тәл жүйелерінде алты болат арқандар қолданылады. Арқан өзекшесі ретінде кендір немесе пластмасса қолданылады. Арқан дайындау үшін жоғары көміртекті болат сымдар қолданылады. Тәл жүйесінде айқастыра өрілген сым арқандар қолданылады. Лебедкаға бекітілген қозғалмалы шетінің орнына және лебедка барабанына оралу бағытына байланысты тәл арқандары оң өрмелі болуы керек. Арқанды тез тозудан сақтау үшін сыртындағы сымдардың диаметрі үлкенін аламыз, ал ішіндегі сымдардың диаметрін кіші қылып аламыз. Болат арқандар шартты белгімен белгіленеді. Қазіргі таңда өзекшелері органикалық және пластмасса диаметрлері 28,32мм болат арқандар кеңінен қолданылуда. Арқандар үш түрде дайындалады: өзекшесі металл, өзекшесі пластмасса, өзекшесі органикалық. Үлкен тереңдікте қондырғыға түсетін салмақ көп болады, сол себепті металл өзекшелі арқандарды қолдану қажет.
Тәл жүйесін жабдықтау. Ұңғы терең болған сайын көтеретін және түсіретін жүктің салмағы ауырлай береді. Лебедка қозғалтқышы ең үлкен салмақты көтеру немесе түсіру шартына байланысты алынады. Тәл жүйесін әр түрлі жабдықтау арқылы іске асырылады. Сәйкесінше 2х3 жабдықтауымен бастап, тереңдеген сайын 3х4, 4х5 т.с.с жабдықтауға көшіп отырады. Тәл жүйесін жабдықтау күрделі және көп уақыт алады. Сондықтан тәл жүйесін қайта-қайта жабдықтауға кеткен уақыт көтеріп-түсіру процесінен ұтатын уақыттан аз болғанда тиімді болады. Тәл арқаны тәл жүйесінде әр түрлі схемамен өткізіледі. Схема қандай болса да, арқанның лебедка барабанына оралуы тегіс болу керек, арқанның ішектері бір-біріне қажалмайтындай етіліп оралуы тиіс. Ұңғыларды бұрғылағанда тәл жүйесін айқастыра жабдықтау кеңінен қолданылады. Онда кронблок осі лебедка барабаны осіне параллель, ал тәл блогының осіне перпендикуляр етіліп орнатылуы тиіс. Жабдықтаудың реті мынадай: арқан металл білікке орналастырып, арқан ұшын тәл блогы мен кронблок шығыршығынан өткізеді. Содан соң тәл арқанның қозғалмайтын шетін арнайы механизмге бекітеміз.
Тәл арқаны жұмыс істеген кезде бірқалыпты тозбайды. Бірінші тозатын бөлігі жетек орам. Өндіріс кезінде тәл арқанның қанша мерзім жұмыс істеуін білу қиын. Сол себепті оны қадағалап отырады. Арқанда мына ақаулар байқалса, оны ауыстыру керек. Олар: арқан иірмелерінің үзілуі; орам адымы 20мм-ге дейінгі арқандарда үзілген сым; арқан созылып немесе бастапқы диаметрі кішірейсе; сымдардың тозуы және коррозияға ұшырауы.