Харим

Харим («тиым салынған») - 1) Құрмет көрсетілетін белгілі бір орындардың, қоғамдық ғимараттар мен құрылыстардың, көпшілік игілігіне арналған орындардың (канал, көпір, құдық, т.б.) төңірегіндегі, олардан бөлектеуге жатпайтын жер. Мұндай жерді игеруге, оған құрылыс салуға болмайды. Харим атауының шығуы Исламнан бұрынғы кезеңге саяды. Харимның шарттарын шамамен Жакия б. Адам, Кудама б. Джафар және т.б. келтірген. Алайда тәжірибеде Харимның шекарасы объектінің өзіне, оның орналасуы, оны пайдалану және жергілікті рәсімге байланысты белгіленді. Харим тәртібін қадағалау жергілікті өкіметтің ісі. Харим шекарасының бұзылуы басып алу деп саналып (гасб), айыпкер жазаланады. Қазіргі кезде Харим институты шариғат тәртібі жүретін жерлерде, сондай-ақ халық салт-жорасы түрінде өріс алған. 2) Бөтен адам кіруге болмасын, негізінен үй иесінің әйелдер мен бала-шағасы, бала тәрбиелейтін әйелдер, туған апа-қарындастары, тұратын үй, гарем. Оған кіруге тек үй иесінің ғана хақы бар. Егер, дәрігер шақыру қажеттігі туса, онда үйдегі осы шаруаға қатысы жоқ адамның бәрі басқа бөлмеге шығарылады, ал сауда- саттық немесе арнайы тапсырмамен келген адамды әйелдер жабық есік сыртынан қабылдайды. Егер Құран оқуға, дәріс беру немесе музыка ойнауға кісі шақырылатын болса, онда зағиптар таңдалып алынады. Ал олардың көзі сау болған күнде үй иелері әлгілерді арнайы қоршау немесе шілтердің арғы жағынан тыңдайды. Харимның мөлшері мен ішкі жиһазы үй иесінің әлеумет тарапынан сайланған жағдайда, өкіметтің басшысы бола алатынын айтты. Исламның әділет және теңдік түсінігіне сай айтылған осы тұжырым қысқа мерзімде халық арасында қабылданып, көпшілік тарапынан қолдау тапты. Кұрайыштың үстемдігін жойыл, өздерінің түсініктеріне, әлеуметтік және этникалық құрылымдарына сай тәртіп орнатуды жоспарлаған бұл адамдар «әл-әмру би'л- маруф уә'н-нахиу ани'л-мункар» ережесін ұстанып Құран негіздеріне сай билік жүргізетіндіктерін айтқан. Саяси қайреткерлерін ауыстыруды қадаған бұл адамдар көп ғибадат жасап, қарапайым өмір сүрген. Бірақ олардың діни білімдері жетік болмаған, өз ойларын қолдамайтын және өздері сияқты өмір сүрмейтіндерді күпірлікпен кінәлайғын. Мысалы, «соттардың шешімін» қабылдады деп Хазіреті Әли мен Муауияны және олардың әскерлерін Исламнан шыққан кәпір деп санады. Саяси көзқарастарын қолдамайтын кейбір сахабаларды дұшпан деп жариялан, кейбіреулерін жауапқа тартып өлтірді. Осылайша сол кездегі саясат және басқару қайреткерлеріне қарсы шыққан, құрайыш үстемдігін жойыл, өз өкіметін құруды қалатын, «әл-әмру би л-маруф уә н-нахиу ани л-мүнкәр» ережесін әрекеттерінің негізі деп санайтын, террор және күш көрсету арқылы билікті қолға алуға тырысқан бұл адамдар «харижилер» деп аталды. Көпшілігі бәдәуилер мен куррадан тұратын харижилер ұзақ жылдар бойы мұсылман қоғамда террорлық әрекет жүргізіп, көптеген адамды өлтірген. Фанатик, қайрымсыз, қанішер болған харижилер мұсылман қоғамында алғашқы бөлінуді жүзеге асырған көптеген көзқарастармен Исламға қайшы келеді. Сол кездегі тәртіп пен саясат қайраткерлеріне қарсы әрекет ретінде пайда болған Харимтің өзіне тән бірнеше көзқарастары бар. Тар түсінікті және білімсіз адамдардан тұратындықтан, қысқа уақытта өз ішінде де келіспеушіліктер туып, бөліне бастады. Көсемдердің есімдерімен аталған Езарика, Нәждия, Суфрия және Ибадия топтары болып бөлінген. Нафи бин Ефрактың жақтастарына Езарика, Нәждет бин Амирдің адамдарына Нәждия, Абдуллах бин Сеффардың жақтастарына Суфрия, Абдуллах бин Ибадтың жақтастарына Ибадия аты берілген. Харимтің Ибадия тармағынан басқа Нәждия, Езарика және Суфрия тармақтары көп уақытқа жетпей тарихтан жойылып кетті.