Хұп білемін, сізге жақпас

«Хұп білемін, сізге жақпас...» - Абайдың 1889 ж. А. С. Пушкиннің «Евгений Онегин» атты романынан аударған үзінді өлеңі. Онда Онегиннің арада бірнеше жыл өткеннен соң өзі бір кезде жар етуден бас тартқан Татьянаға қайтадан жолыққанда ғашықтық сезімін білдіріп жазған хаты көркем кестеленеді. Орысша нұсқа 60 жол, басы «Предвижу все, вас оскорбит, Печальной тайны объясненье, Какое горькое презренье, Ваш гордый взгляд изобразит!» деп басталады. Абайдың өлеңі 64 жол. Ақын туындының жалпы мағынасын ғана сақтап, оны мүлде еркін аударған. Мыс. , «Сен бетіңді әрі бұрсаң, Шықты көзім, болды көр. Жанды аларсың разы болсаң, Біздің орын - қара жер» немесе «Бар ма өмірім, қармалайын, Жоқ болса, мен өлейін» деген сияқты жолдар түпнұсқада жоқ. Онегин аузына Пушкин: «Я знаю: век уж мой измерен; Но чтоб продлилась жизнь моя, Я утром должен быть уверен, Что с вами днем увижусь я... » - деген сөздерді ғана салған.

Абай болса, Онегинге тек қана «Менің өмірім таянып тұр, Үзілуге әм жаным» дегенді ғана емес, оған өмірмен қоштасуға бел байладым дегенді айтқызады. Бұл - Абайдың өлеңді еркін аударудағы өзіндік тапқан көркем шешімі. Осы орайда Абай Пушкиннің «Евгений Онегин» романында «Онегиннің өлердегі сөзі» деген өлеңді өзі шығарып, Онегинге: «Ата-анам қара жер, Сен аша бер қойныңды», - дегізіп, оны өмірмен қоштастыратынын да еске түсіру артық емес.

Өлең 7-8 буынды шалыс ұйқаспен жазылған. Мүрсейіт қолжазбаларының негізінде алғаш рет 1909 ж. С. -Петербургте жарық керген «Қазақ ақыны ИбраҺим Қүнанбайұғылының өлеңі» атты жинақта жарияланды. Өлең басылымдарында аздаған текстол. өзгерістер кездеседі. 1909, 1933, 1945 жылғы жинақтарда 4-шумақтың 3-жолы «Тайды аяғым ескі дерттен» делініп келсе, кейінгі басылымдарында Мүрсейіт қолжазбасы бойынша «Тайды аяғым ескі серттен» деп алынған. 1933, 1945 жылғы басылымдарында соңғы шумақтың 1- жолы «Қорғалап қорықпа өмір бос», 4-жолы «Таппасаң ол, жүрме зар» болып берілсе, 1957, 1977 жылғы жинақтарда 1-жолы 1909 жылғы басылымға сәйкес «Қорғалап құр өтпе өмір бос», 4-жолы Мүрсейіттің қолжазбалары (1907, 1910) негізінде «Таппасаң өл, жүрме зар» ретінде қабылданған. Ал, Мүрсейіттің 1905 жылғы қолжазбасында, 1954 жылғы жинақта осы 4-жол «Таппасаң соң, жүрме зар» түрінде келеді.

Абай «Хұп білемін сізге жақпас» өлеңіне ән шығарған. А. В. Затаевич: «Хүп білемін, сізге жақпас»аударманың музыка тілі сәтті, жақсы шыққан қазақ авторының туындысы», - деп жазды («Қазақ халқының 1000 әні». - А. , 1963, 477-6. ). Әнді 1939 ж. акад. А. Қ. Жұбанов М. Мұхамеджановадан жазып, хатқа түсірген. Ән речитативті мәнерде орындалады, жігерлі характерімен ерекшеленеді. Сонымен қатар Абай әндерінің ішінде көп вариантты «Татьяна сөзі» әнімен де сарындас екенін аңғартады. Бір октава диапазонына сыйған әуен-ырғақ жүйесі 2,4; 2,4; 4,4; 4,4; 4,4 муз. өлшем шеңберінде қалыптасады. Әннің ырғақ желісі өлең ырғағымен тікелей байланыстылығын аңғартады, муз. монолог тәріздес екені байқалады.