Шаймардан Омарұлы Тоқжігітов
Өмірі[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Шаймардан Омарұлы Тоқжігітов 1901 жылы Семей өңірінің, Абай ауданы, Саржал ауылында дүниеге келген. Әкесі Омар шағын шаруалы, сөзге берік, ісіне тиянақты, байсалды адам болған. Баласы Шәймерденнің ауыл мектебінде сауатынашып, кейіннен Семей қаласындағы мектептерде қазақ, орыс тілінде оқуына мүмкіндік туғызған. Қала өміріне араласуы оның қалыптасу жолына үлкен із қалдырған. ХХ ғасырдың басында Қазақстанның ең көрнекті, ең елеулі мәдениет, білім орталығына айналған Семей қаласы Шәймерденнің бұғанасы қатып, буыны бекуіне ықпалын тигізген.
Қоғамдық қызметі[өңдеу | қайнарын өңдеу]
ХХ ғасырдың 20-30 жылдары кеудесінде саңылауы бар зиялы ұрпақ басынан кешкен өмір көші. 19 жасында коммунистік партия қатарына қабылданады. Төңкеріс жеңгеннен кейін Кеңес өкіметі саясатына бел сыбана араласады. Әсіресе, баспасөз майданына ат салысады. Журналист, қазақ баспасөзінің ірге тасын қалаушылардың бірі, ірі қоғам қайраткері. «Қазақ тілі»(қазіргі «Семей таңы») газетінің редакторы (1922 қараша-1925 наурыз). «Қазақ тілі» газетінде тек 1923 жылы 60-қа тарта мақаласы жарияланды. Қазақ кеңес баспасөзінің қарлығаштарының бірі – «Қазақ тілі» (қазіргі «Семей таңы») газетінде шыңдалады. Замана саясатын насихаттаған, түсіндірген көптеген мақала, очерктерінің дүниеге келуі осы шақ. «Қазақ тілі» газетінің алғашқы редакторы (1919-1921 жылдар) белгілі педагог, журналист Мәннан Тұрғанбаев, одан соңғы (1921-1922 жылдар) Мұхтар Әуезов болды. Мұхтардың қызметі сол кездегі Қазақстан астанасы Орынборға ауысқан соң «Қазақ тілінің» редакторлығына Ш.Тоқжігітов тағайындалды. «Қазақ тілі» газетінің редакторы, губерниялық, уездік, партия комитеттерінің басшылығына сайланған, баспасөздің ғажап ұйымдастырушысы, өлкелік, бүкілодақтық партия жиындарының делегаты, Қазақстан Орталық атқару комитетінің мүшесі, қайраткер. Өркениетті істердің ошағы Семейде шығып тұрған «Таң»журналы шығып тұрған. Осы журналдың басы-қасында М.Әуезовпен қызметтес болған Ш.Тоқжігітов үлкен еңбек атқарып кетті. Небәрі төрт саны ғана шыққанымен, онда жарияланған материалдар күні бүгінге дейін тарихи-этнографиялық, әдеби-көсемсөздік мағынасын жойған жоқ. Журналдың 1-санындағы Тоқжігітов қол қойған көлемді мақала – «Біздің жол». Автор мұнда журналдың алдында тұрған мақсат пен уақытындағы саяси ахуал,, таптық күрес, Кеңес өкіметінің жеңісін баянды ету сияқты өзектітақырыптарға жеке-жеке тоқталады. Ш.Тоқжігітов соңғы екі мәселеге – қазаққа іс жүргізу және көп қаулы қабылдағаннан гөрі олардың іске асуын қадағалайды. Қазақ тарихындағы үш тұлға – Семейде қызметтес, пікірлес, сыйлас болған, қарым-қатынатсары байсалды қалыпта өткен. М.Әуезов губкомда, әрі Семейде ашылған халық ағарту институтында оқытушы, Жұмат шанин жер комиссиясының төрағасы, Ш.Тоқжігітов губерниялық партия комитетінде бөлім меңгерушісі, «Қазақ тілі» газетінің редакторы.
Шығармашылығы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Көсемсөздің шебері Ш.Тоқжігітовтің мақалалары көп кезедседі. Ол халық әдебиеті үлгілерін жинақтау ісіне көп мән берген. «Таң» журналының екінші санында ел аузынан теріп алған «Төлеңгіт Тәңке батырдың сөзі» зерттеушілердің назарынан түскен емес. Осы санда «Асан қайғының жерге қойған сындарына аз түзету» атты ел аузынан жинап алған сөзі жарияланған. Қаламы төселген журналист Ш.Тоқжігітов «Еңбекші қазақта» 1925-30 жылдары «Тіл тақырыбы», «Әдебиет мәселелері», «Тоқсан тобы» туралы, «Қазақ театрына екі жыл» сияқты көптеген заманның аса көкейтесті мәселелерін көтерді. Ш.Тоқжігітов басқарған тағы бір баспасөз тумасы – «Жаршы» журналы. 1929-30 жылдың желтоқсанына дейін Қызылордада, соңынан Алматыда латын әрпімен айын бір рет шығып тұрған. Бұл журналға қазақ ақын-жазушыларының өлеңдері мен әңгімелері, орыс жазушыларының еңбектерінен үзінді жарияланды. Ш.Тоқжігітовтің қаламынан шыққан 4 кітап: «Еңбекшілер көсемі – Ленин», «Ел қорғау міндеті», «Жол көріністері», «Күріш» жазушының келер ұрпаққа қалдырған мұралары. «Еңбекшілер көсемі – Ленин» 1924 жылы Семей қаласында жарық көрген. Еңбекшілер көсемі болған Ленинге арналған қазақ тіліндегі алғашқы еңбектірінің бірі. «Ел қорғау міндеті» - 1927 жылы Қызылорда, Ташкент қалаларында басылып шықты. Елді қорғау, ел тыныштығын сақтау – ежелден әр халықты толғандырған тақырып. Жазушы ел қорғау жастардың абыройлы міндетін екенін жеткізеді. «Жол көріністері – 1929 жылы Қызылордада басылып шықты. Автор туысқан республикалар өмірінен, халық тұрмысынан сапарға барған кездерінде танысып жазған. Мұнда да саяхатшы Тоқжігітов емес, журналист, жазушы, қайраткер азаматтың көрген-білгеннен түйгендері, қилы салыстырулары сәтті өркендеген. Міне, жиырмаға толар-толмастан партияға мүшелікке өткен, губерниялық, уездік, партия комитеттерінің басшылығына сайланған, баспасөздің ғажап ұйымдастырушысы, өлкелік, бүкілодақтық партия жиындарының делегаты, Қазақстан Орталық Атқару Комитетінің мүшесі Шаймерден Тоқжігітов – еңбегімен қайраткерлік деңгейге көтерілген жан. Шәмерден Омарұлы – Қазақстан тарихындағы елеулі тұлға. Небәрі 36 жыл жасап, 37-ші жылдың құрбаны болған азамат қыршынынан қиылғанша аянбай терін төгіп өтті. 1992 жылы өзінің туған жері Семей аймағы, Саржал орта мектебіне Шаймардан Тоқжігітовтың аты берілді.
Әдебиеттер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Еспенбетов А. Тоқжігітов // Егемен Қазақстан.-2010.-23 қаңтар.-6 б. Молдашева Р. «Сарыарқадан» «Семей таңына» дейін.-Семей, 2004-128 б. Тәбәрікұлы С. Газет басындағы үш алып // Семей таңы.-2009.-3 желтоқсан.-4 б. --Duman1 15:31, 2011 ж. шілденің 1 (ALMT)