Ғағауызстан Республикасы
| Ғағауызстан Республикасы ғағ. Gagauz Respublikası Мойындалмаған мемлекеттер | |||||||||
| |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||
 Ғағауызстан картасы | |||||||||
| Астанасы | Комрат | ||||||||
| Тіл(дер)і | ғағауызша, орысша, молдавша | ||||||||
| Аумағы | 1848 | ||||||||
| Президент | |||||||||
| - 1991—1995 | Степан Топал | ||||||||
.svg){kind=small}
Ғағауызстан Республикасы (ғағ. Gagauz Respublikası) — 1990-1994 жылдар аралығында, іс жүзінде - 1995 ж. дейін болған (заңды түрде) бұрынғы Молдавия КСР жерінің бір бөлігінде өзін-өзі жариялаған мемлекет. 1994 жылдың желтоқсаны — 1995 жылдың шілдесі аралығында Молдова Республикасына бейбіт жолмен қайта қосылды. Қазіргі уақытта - Ғағауызстан автономиялы аумақтық бірлік.
Тарихы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Бастауы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Ғағауызстан халқының мәселелері туралы алғашқы пікірталастық клубтар 1980 жылдардың соңында пайда болды.
1989 жылы 21 мамырда ғағауыз халқы өкілдерінің бірінші съезі өтті. Бүкілғағауыздық «Ғағауыз Халқы» қоғамдық қозғалысы осылай пайда болды.
1989 жылы 12 қарашада ғағауыз халқы өкілдерінің кезектен тыс съезі өтті, онда Ғағауыз Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасы Молдавия КСР-нің құрамында жарияланды, бірақ келесі күні Молдавия КСР Жоғарғы Кеңесінің Президиумы кезектен тыс съездің шешімдерін конституциялық емес деп күшін жояды[1].
Республиканың құрылуы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
1990 жылы 19 тамызда Молдавия КСР-нің далалы оңтүстігі халық депутаттарының І съезі өтті[2], онда КСРО құрамында Ғағауызстан Республикасын жариялап, «Молдова Республикасынан ғағауыз халқының бостандығы мен тәуелсіздігі туралы Декларация»[3] қабылданды. 21 тамызда Молдавия КСР Жоғарғы Кеңесі Президиумының кезектен тыс съезінде республиканы жариялау туралы шешім заңсыз, ал депутаттар съезін өткізу конституцияға қайшы деп танылды.
«Сепаратизмді басу» үшін Молдова еріктілерінің жасағы милиция жасақтарымен бірге Ғағауызстанға беттеді. Ғағауызстанда мобилизация басталды. Бұл оқиғалар «Ғағауызстанға жорық» деген атау алды. Ғағауызстан азаматтық соғыстың алдында тұрды, бірақ Кеңес Әскері мен КСРО ІІМ ішкі әскерлерінің келуі қантөгістің алдын алды.
Республиканың өмір сүруі[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Осыдан кейін төрт жыл ішінде Ғағауызстан Республикасы мойындалмаған мемлекет ретінде өмір сүрді. Мемлекеттік биліктің негізгі органдары құрылып, жұмыс істеді (Президент, Жоғарғы Кеңес, министрліктер мен мекемелер, әскер (1990-1995 жж. «Бұжақ» арнайы жасақ батальоны)).
Ғағауызстан, 1990 жылы бір уақытта құрылған Транснистрия сияқты, өзінің ұлттық валютасын енгізген жоқ.
Өзінің бүкіл өмір сүру кезеңінде Ғағауызстан Республикасының көшбасшысы Степан Топал болды.
1994 жылы желтоқсанда Ғағауызстан Республикасы мен Молдова арасында жасалған келісімдер негізінде 1995 жылдың жазына дейін жүргізілген Ғағауызстанды автономия құқығы негізінде бейбіт интеграциялау туралы құжатқа қол қойылды. Осы сәттен бастап Ғағауызстан Республикасы Ғағауызстан автономды құрылымына - Gagauz Yeri айналды.
Сілтеме[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- Ғағауыздар — әйгілі ғағауыздардың өмірбаяны Мұрағатталған 8 ақпанның 2011 жылы.
- Ғағауызстанның тууы: күндер
- Ғағауызстан Башканы отандастарын республиканың құрылған күнімен құттықтады
- Абхазия Республикасы мен Ғағауызстан Республикасы арасындағы достық пен ынтымақтастық туралы келісім, 22 қаңтар 1993 ж.;
- Республиканың алғашқы қадамдары
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- ↑ Фёдор Ангели. ҒАҒАУЫЗДЫҚ АВТОНОМИЯ. АДАМДАР МЕН АҚИҚАТТАР (1989-2005) (орыс.) (20.08.1990).
- ↑ Ғағауызстан - "Лабиринт" МБ (орыс.), "Лабиринт" мәліметтер базасы.
- ↑ ҒАҒАУЫЗДАР МОЛДОВАДАН ШЫҚҚАНЫН ЖӘНЕ РЕСПУБЛИКА ҚҰРҒАНЫ ТУРАЛЫ ХАБАРЛАДЫ (орыс.), «Власть» журналы (20.08.1990).