Қазақ әдебиеті тарихын зерттеу мәселелері

«Қазақ әдебиеті тарихын зерттеу мәселелері» («Проблемы изучения истории казахской литературы»), Мұхтар Әуезовтің мақаласы. Әуезов Қазақ КСР ғылым академиясының 1-сессиясында (1946, маусымның 1-7-і) жасаған баяндама. Алғаш «Труды первой сессии АН КазССР. 1-7 маусым» жинағында (1946, 330-334-беттер), кейін жазушының «Мысли разных лет» атты зерттеулер жинағында (1961, 212-225-беттер) жарияланды. Мақаланың бірінші бөлігінде қазақ әдебиеті туралы жалпы түсінік беріліп, онын езіне тән жалпы ерекшеліктері, әр дәуір бойынша осы кезеңге дейін сақталып жеткен түрлері туралы сез болады. Қазақ ауыз әдебиетінің шығармаларын жинау ісіне Шоқан мен Ыбырайдың, кітаби акындар Ақылбек Сабал, Мақыш Қалтаев, Мәулікейлердің де үлкен үлес қоскандығын атап өтеді. Бұл игі іс Ұлы Октябрь төңкерісінен кейін де жарқын жалғасын тауып, фольклорлық ғылыми экспеди- циялар қызметінен көрініс бергеңдігін, бұл жұмысқа қазір Тіл және әдебиет институты басшылық етіп келе жатқанын сөз етеді. Қазақ фольклоры ғана емес, дербес, жазба әдебиетінің умыт болып келген көптеген бай мұралары мен таңдаұлы өкілдерінің халқымен қайта табысқанын, бұл орайда 140 ақын есімі қалпына келтірілгенін әңгіме қылады. Суырыпсалма акындык айтыс өнері туралы, 19 ғасырдағы бай қазақ, әдебиетінің даму ерекшеліктері мен осы кезеңнің ерекше өкілдері - кітаби ақындар және әнші-ақындар мен ақынжыршылар туралы, Кіші жүз ақын-жыршыларының атақты Сыпыра жыраудан басталып Нұрым мектебімен, Мұрын, Нұртуған, Мергенбай жыршылармен жалғастырылған тамаша этикалық дәстүр туралы кеңінен әңгімеленіп, Ыбырай Алтынсарин мен Абай бастаған классикалық поэзия жайына тоқталады. Абай жаңартып, оның дәстүрін жалғастырған 20 ғасыр басындағы әдебиеттің мазмұн, түр жағынан тың өзгешеліктер әкеліп, жаңа жанрларды дамытуы, 1916 жылғы көтеріліс поэзиясы, қазіргі қазақ халық поэзиясы мен кеңес әдебиеті жазушы-ғалым назарынан тыс қалмайды. Қазіргі Қазақстан мәдениеті тарихында қазақтың кәсіби кеңестік керкем әдебиеті ерекше орын алатындығына назар аударады. Қазақ әдебиетін ғылыми зерттеудің екінші кезеңі Қазақстан мәдениеті қарыштап өскен кеңес дәуірінде мықтап қолға апынғандығын, оқу-білім ісінің дамуы нәтижесінде мектептер мен жоғары оку орындары бағдарламаларына қазақ әдебиеті тарихы пән ретінде еніп, оқұлықтар жазылғандығын, осы тәжірибе негізінде қазақ әдебиеті тарихын зерттеушілердің білікті шоғыры өскенін мысал етіп келтіреді. Қазақ әдебиеті тарихын зерттеу проблемасына көше отырып, бұл ретте орыс әдебиеті тарихындағыдай кемелді, жан-жақты сынның жоқтығын, екіншіден, қазақ әдебиетін тілі, мәдениеті, тарихи тағдыры жағынан тамырлас едебиеттермен байланыстыра зерттеуді қолға алу қажеттігін айтады да, мұнын өзі әдеби процеске кеп пайда әкеліп, әдебиеттердің бір бірінен үйренуіне пайда әкелетіндігін, еткендегі маңызды әдеби ескерткіштер мен қазіргі лайықты туындыларды көбірек ғылыми-сын тұрғысынан насихаттауға жағдай жасайтындығын баса сез етеді. Әдебиеттану ғылымында әдебиет теориясы мәселесінің маңызды рөл атқаратындығын, бірақ бұл мәселенің әлі жеткілікті түрде шешімін таппай келе жатқандығын құлаққағыс етеді.