Қатысушы:Нұрай Алиханова/зертхана

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет
Навигацияға өту Іздеуге өту




Уәлиқызы Майра Шамсутдинова
Дүниеге келгені: 1890
Кереку қаласы, қазіргі Ресей патшалығы
Қайтыс болғаны: 25.01.1927
Павлодар, ҚазКСР
Мансабы: халық әншісі, композитор

Майра Уәлиқызы (1890 - 1927 жыл 25 қаңтар) - халықтың өжет, қайсар, ақын, әнші, композитор, домбырашы қызы. Өзі туралы ән салған, ерекше дарын иесі Майраға дейін болған емес.

Балалық шағы[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Майра Уәлиқызы Шамсутдинова Кереку қаласында 1890 жылы дүниеге келген. Әкесі Уәли мен анасы Қатира жалғыз қызын бетінен қақпай еркелетіп өсіріп, жасынан молдаға беріп, оқытып, сауатын ашады. Майра жас кезінен қазақ, орыс балаларымен бірге өсіп, қазақ, орыс тілдерін жетік білген. Жас кезінен музыкаға қабілеті бар ерке қыз әкесіне «тальянка» деп аталатын қоңыраулы гармонды сатып алғызып, өз бетінше, білетін әндерін гармонға салып, ойнап, үйреніп алады. Он үш-он төртке келгенде үш тілде (қазақ, орыс, татар) түрлі әндерді гармонда шарықтата шырқаған Майра, жасы он беске келгенде небір тойлар мен жиындарда ел алдына шығып ән айтқан. Тал бойында бір мін жоқ, хас сұлу Майраның әсем үніне гармон қосылғанда, тойшыл қауымды керемет күйге бөлеп, өнер сүйер халықтың сусынын қандырған. Қазақ халқының «Екі жирен, «Қарғам-ау», «Сәулемай» сияқты керемет әсерлі әндерді тамылжыта орындағанда, жиналған қауым таң атқанша тарамайды екен. Қазақша өлеңдерге қоса орыс, татар тілдерінде ән айтқан.

Жан жолдастары[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Дегенде  атым  Майра, атым Майра,    
Отыз тіс  көмекеймен тілім сайра,           
Қолға алып домбырамды шырқағанда,          
Ілесер сонда маған жігіт қайда?- деп шырқаған дала сұлуы, әнші-сазгерлігімен тарихта  қалған өнер иесі. Атақты Қоянды жәрмеңкесінде талай жиынды тамсантқан, қазақ даласын  әнге бөлеп, талай сал-серінің арманы болған жан. Кей жерлерде Майраның ұзатылып жатқанда өзге болысқа алып қашқан Әсет атты сері жігіт - Майраның өмірлік махаббаты болған деседі. Майраның бір сүйер адамы- сол Әсет, жан-тіршілігі – ән. Екеуінсіз Майра мәнсіз, сәнсіз өмір сүріп жатқан  қанаты талған құстай сезінер деп баяндалады. Кей шығармаларда бір керемет бай-патшалар бас қосқан жиындардың бірінде, Майраға Керекудің Баянының  аты шыққан байы, Мұса Шормановтың немересі, Жаржан болыстың көңілі түседі деседі. Майраға сөз салып, өз көңілін білдіреді. Өнерлі қыз ешқандай жауабын берместен кете барады.  Жаржан болыс бір түнде ерке Майраны күшпен алып қашады.  Шорман тұқымдарына жас қыз тоқалыққа келеді, бірақ өжет қыз мінезінің арқасында  келін болып түскен жерінде алқалы жиындарда  баяғыдай өнерін көрсетіп, халықтың ықыласына бөлене береді. Жаржан екі жыл өткен соң соқырішек ауруынан көз жұмады. Бірақ, бойына біткен мінезінің арқасында өнерін ары қарай дамытып, Майра домбырамен халық әндерін нақышына келтіріп, орындап ерекше дарындылықпен тыңдаушысына жеткізе білгендіктен, атағы жер жарады. Сондай бір шығармашылығының өрлеп тұрған кезінде, Баянауыл өңірінде үлкен жиын болып, өз өнерін көрсетуге Майра да келеді. Оның өнеріне тәнті болған,  сұлулығына ғашық болған Семей өңірінің Әбілмәжін дейтін палуан, әрі оқыған жігіті оны әдейі Баянауыл өлкесіне іздеп келіп, сырлас болып, ұнатып, сөз байласып Семейге алып кетеді. Сол күндері әнші Майраның сол кездегі мәдениеті дамыған Семейдегі шығармашылығының шығар шыңы басталады. Майра Керекудегі жалғыз анасын қолына алып, өз-өзіне келіп, көзіндегі мұңы кетіп, қуанышқа толы, бақытты сәттерді  басынан өткізеді. Осы бір сәттерде бақытты  Майраны көре алмаған кейбір адамдардың сөзіне ерген Әбілмәжін  онымен ажырасып кетеді.  Майраның басына тағы қара түнек орнайды, анасы өмірден өтеді.

Шығармашылығы[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Майраның ең бақытты кезеңдері - ән шырқаған кездері болатын. Ғабит Мүсіреповтың Майра жайлы шығармасында тек қана Кереку мен Қараөткел елдері арасында ғана емес, Орынбор жаққа да танымал болғанын естігенде, Майраның “көздері жарқырап, жүзіне ыстық қан жүгіріп сала берді” делінеді. Осы бір шығармашылығы толысқан шақтарда, халықтың Майрасы жиындарда орындалатын әндердің ішінде өзі жайлы айтары болуы керектігін түсінеді. Атақты «Майра» әнін осы кездерде туған ән. Бұл ерекше ән оның бағын ашып, ақын, әрі сазгерлігі елге кеңінен таныла бастады. Әнші қыздың тыңдаушылары Қоянды жәрмеңкесіне шақыртып ән салғыза бастайды. Жәрмеңкенің сандуғашы атанған ерке Майра, келесі «Ертіс», «Толқыма», «Қызыл гүл», «Ахау-аридай» әндерімен танылып, халық арасына одан да белгілі болып, құрметке бөлене бастайды. Жан серігі Әбілмәжіннің кеткен уақытында, қайғыдан көкірегі қарс айрылған қайран Майра, өзінің Әбілмәжінге арнап «Бақша» атты әнін дүниеге әкеледі. Жалғыздықтан жан жүдеп, өзінің дарынын құрметтейтін ер-азаматтан күдер үзген сәттерінің бірінде тағы бір «Арғы жағы Ертістің» деген әні жарық көреді.

Майраға арналған...[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Ахмет Жұбанов «Асқан әнші, үздік композитор» атты Майра туралы мақаласында: «Майраның шығармашылығы Қазақстанның музыка мәдениетінде үлкен орын алады»,- деп жазды. Ал атақты сазгер А. Зильбер өзінің «Қайта туған Қазақстан» атты симфониясының тұтастай бір бөлімін «Майра» әнінің негізіне жазып шықты. Майраның әндерін көптеген композиторлар өңдеп, Майраның әндері талай әншілердің бағын ашты. Жазушы, ақын, ғалым Әбділда Тәжібаев «Майра» атты драмалық пьесасы, қазақтың Мұхтар Әуезов атындағы Академиялық драма театрында қойылды. Майра Уәлиқызының шығармашылығына Ғабит Мүсірепов, Ахмет Жұбанов, Әбділда Тәжібаев, Сапарғали Бегалин сынды қазақтық атақты адамдар және сонымен бірге Еркінбек Дүйсенбеков пен Мақсұтжан Майшекин сияқты ғалымдар бірталай еңбектерін арнаған.

Өмірінің соңы[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Майраның тағдыры ерекше ауыр болды. Академик Ахмет Жұбанов жазушы Сапарғали Бегалиннің Майра туралы зерттеулеріне сүйене отырып: «Өткен өмірдің соққылары ақыры асыл Майраны алып кете барды. Майра туберкулез болып ауырады. Өзінің туған қаласы Керекуде ардақты әнші, қазақ сахнасының болашақ көркінің бірі қайтыс болды», - деп жазады. Бірақ-та Майраның әндерін әлі де қазақ әншілерінің орындалуып жүр және әлі де орындала береді.


Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]

«https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=Қатысушы:Нұрай_Алиханова/зертхана&oldid=2692245» бетінен алынған