Қатысушы:Bekaaman/зертхана

Қазақстандағы сыбайлас жемқорлық және онымен күресудің тиімді тәсілдері.

  Сыбайлас жемқорлық дегеніміз не? Жалпы алғанда жемқорлық, коррупция-мемлекеттік басқару құрылымдарындағы лауазымды қызметкерлердің өздеріне тапсырылған қызмет мүмкіндіктерін жеке бастарының пайдасы мен мүддесі үшін пайдалану мақсатында жасаған қоғамға қауіпті іс-әрекеттері. Сыбайлас жемқорлықтың жалпылама функциялары: лауазымды адамның өзінің немесе делдал арқылы пара берушінің немесе оның өкілі болған адамның пайдасына жасаған іс-әрекеті үшін ақша, бағалы қағаздар, өзге де мүлік, мүлік құқығы немесе мүлік сипатындағы пайда түріндегі пара алу; туыстық, жерлестік тағы басқа жақындықтарына байланысты қызметке ретсіз қабылдау және көтермелеу; сондай-ақ мемлекеттік және қоғамдық мүліктерді талан-таражға салу. Жалпы алғанда сыбайлас жемқорлықтың төмендегідей түрлері бар:

• Корпоративті сыбайлас жемқорлық-капиталдың елден шығарылуы, салық төлеуден жалтару, кәсіпкерлігін жүргізу үшін шенеуніктерге пара беру, үстемақы алу үшін монополиялық жағдайды пайдалану, келісім, сараптама мен сертифиакт алу үшін пара беру. • Саяси сыбайлас жемқорлық-ақша алып мемлекеттік сатып алу, бюджеттің қаржысын заңсыз бөлу, түрлі мемлекеттік қызметтердің орындалуын тездету үшін пара алу, түрлі заң бұзушылықтарды жасыру үшін ақша бопсалау, қаржының депозит не облигация ретінде қаржы ұйымдарына жіберілуі, инвесторларға заңсыз түрде қолайлы жағдай жасау. • Тұрмыстық сыбайлас жемқорлық-түрлі әлеуметтік жеңілдіктермен қызмет үшін тұрғындардан пара алу, заңның бұзылуын жасыру, түрлі рұқсатнамалар алу. • Білім саласындағы жемқорлық.құс ұяда не корсем ұшқанда соны іледі. Міне, сыбайлас жемқорлықтың түрлерін танып білдік, ендігі кезекті сыбайлас жемқорлықтың зиянына берелік. Қазақстан жемқорлық салдарынан жылына 3,8 млрд доллардан қағылып отыр. Халықаралық валюта қорының мәліметі бойынша сыбайлас жемқорлықтың салдарынан әлемнің ЖІӨ жыл сайын шамамен 2% жоғалтады, бұл 1,5-2 трлн долларға тең. Сыбайлас жемқорлықтың мемлекеттің бәсекеге қабілеттілігін айтарлықтай төмендететіні қоғамда демократиялық оң өзгерістерді жүзеге асыруды тежейтіні, елдің халықаралық беделіне нұқсан келтіретіні белгілі. Ең бастысы-адамдардың қоғамның демократиялық бастауларына, заң мен шындыққа, сайып келгенде билікке деген сенімін әлсіретеді. Бәрімізге мәлім «Транспаренси Интернешнл» ұйымының 2018 жылғы сыбайлас жемқорлықты анықтау индексі ресми түрде жарияланды. Оған сәйкес Қазақстан 31 ұпай жинап, әлемнің 180 елінің арасында 122 орынды иеленді. Бұл алдыңғы жылмен салыстырғанда өзінің көрсеткішін 2 ұпайға және 9позицияға жақсартты деген сөз. Ал бірінші орынды Канада бермей тұр. Мінекей, статистика сандары бізге осылай дейді, және осы кезде айта кететін жайт сыбайлас жемқорлық елдің ұлттық мүдделеріне, экономикалық қауіпсіздігіне нақты қауіп төндіріп қана қоймай, сонымен қатар бүкіл халықаралық қоғамдастықтың мүдделеріне, экономикалық қауіпсіздігіне нақты қауіп төндіреді. Дәл осы себептен сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрестегі халықаралық ынтымақтастақтың маңызы БҰҰ құжаттарында және бірқатар басқа да халықаралық ұйымдардың құжаттарында ерекше атап көрсетіледі. Қазақстан 2008 жылдың 8 мамырында ратификацияланған Конвенциясы сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимылға арналған. Ендеше Қазақстанға келсек. Қазақстанда сыбайлас жемқорлыққа жататын қылмыстар: • Қызмет орнын өкілеттігін пайдалану; • Билігін не қызмет өкілеттігін пайдалану; • Лауазымды тұлғаның өкілеттігін пайдалану; Қазақстанда сыбайлас жемқорлыққа қатысты қылмыс жасағандар үшін ескі мерзім болмайды, шартты түрде сотталуға тыйым салынған, өмір бойы мемлекеттік қызметпен айналысуға тыйым салынады. Жыл сайын мыңдаған адам (шенеуніктер де, азаматтар да) сыбайлас жемқорлықпен айналысқаны үшін қылмыстық жауапкершілікке тартылады. Ең жоғарғы деңгейдегі шенеуніктерде, тіпті министрлер мен обылыс әкімдері де сыбайлас жемқорлықпен айналысқаны үшін қамауға алынып, сотталады. 2015 жылдың 1 қаңтарынан бастап жаңа қылмыстық кодекске, сонымен қатар сыбайлас жемқорлық саласына қатысты да өзгерістер енгізілген. Сыбайлас жемқорлықтың Қазақстандағы жазалары: • 361.Қызмет орнын пайдалану 2000 АЕК дейінгі айыппұл / 4-8 жылға бас бостандығынан айыру. • 362.Билігі мен қызмет орнын асыра пайдалану 3000 АЕК дейінгі айыппұл / 5-10 жылға бас бостандығынан айыру. • 363.Лауазымды тұлғаның өкілеттігін иелену 2000 АЕК дейінгі айыппұл / 75 тәулікке қамау. • Заңсыз түрде кәсіпкерлік қызметке араласу 1000 АЕК дейінгі айыппұл / 4 жылға бас бостандығынан айыру. • 365.Заңды кәсіпкерлік қызметке кедергі болу 2000 АЕК дейінгі айыппұл / 3-7 жылға бас бостандығынан айыру. • 366.Пара алу 50 пара көлеміндегі айыппұл / 10-15 жылға бас бостандығынан айыру. • 367.Пара беру 20 пара көлеміндегі айыппұл /10-15 жылға бас бостандығынан айыру. Міне, еліміздегі сыбайлас жемқорлыққа байланысты қолданылатын жазалар. Сыбайлас жемқорлықпен күресу Қзақстанның бүгінгі күнгі күрделі мәселесі болып отыр. Үлкен әлеуметтік қасірет болып табылатын ол саяси даму тұрғысынан бір-біріне ұқсамайтын әлемдегі барлық елдердің қай-қайсысында қатты алаңдататыны анық.

Сыбайлас жемқорлық бұл мемлекеттік міндеттерді атқаратын адамдардың, сондай-ақ соларға теңестірілген адамдардың лауазымдық өкілеттігін және соған байланысты мүмкіндіктерін пайдалана отырып не мүліктік пайда алу үшін олардың өз өкілеттіктерін өзгеше пайдалануы, жеке өзі немесе делдалдар арқылы заңда көзделмеген мүліктік игіліктер мен артықшылықтар алуы, сол сияқты бұл адамдарға жеке және заңды тұлғалардың аталған игіліктер мен артықшылықтарды құқыққа қарсы беруі арқылы оларды сатып алу. Қазіргі уақытта Қазақстан Орталық Азия өңірінде ғана емес, тұтастай алғанда ТМД бойынша да жемқорлыққа қарсы неғұрлым мықты дамыған заңнамасы бар ел болып табылады. Мұндай құқықтық актілердің қатарына 1998 жылғы «Сыбайлас жемқорлықпен күрес туралы» заңды, сыбайлас жемқорлықпен күрестің 2006-2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасын қосуға болады. 2005 жылы мемлекеттік қызметшілердің ар-намыс кодексі бекітілді. Ал 2007 жылдың 12 қаңтарында «Жеке және заңды тұлғалардың өтініштерін қарау тәртібі туралы» заң қабылданды. Бұл заңнамалық актілердің мақсаты азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қорғауға, сыбайлас жемқорлық көріністерінен туындайтын қауіп-қатерден Қазақстан Республикасының ұлттық қауіпсіздігін қамтамасыз етуге, сыбайлас жемқорлыққа байланысты құқық бұзушылықтың алдын алу, анықтау, олардың жолын кесу және ашу, олардың зардаптарын жою және кінәлілерді жауапқа тарту арқылы мемлекеттік органдардың, мемлекеттік міндеттерді атқаратын лауазымды және басқа да адамдардың, сондай-ақ оларға теңестірілген адамдардың тиімді қызметін қамтамасыз етуге бағытталған және сыбайлас жемқорлыққа байланысты құқық бұзушылықтың түрлерін, сондай-ақ жауаптылықтың пайда болу жағдайларын белгілеу, мемлекеттік қызметшілердің моральдық-адамгершілік бейнесіне және іскерлік сапаларына қойылатын талаптарды арттыру. Демократиялық институттар мен құндылықтар сыбайлас жемқорлықтың көріністерімен, сондай-ақ одан туындайтын қоғамның тұрақты және қауіпсіз дамуына қатер төндіретін проблемалармен сыйыспайтыны даусыз. Тиісінше Қазақстанда іске асырылып жатқан демократиялық қайта құрулар сыбайлас жемқорлықтың барлық көріністеріне қарсы барлық деңгейлердегі күресте тиімді жұмыс жүйесіз мүмкін емес. Жемқорлықпен күрес бүгінде елімізді мемлекеттік маңызы бар түйіткелді мәселеге айналып отырғандығы шындық. Елдің ертеңі үшін, болашақ келер ұрпақ алдында еңсеміздің биік көтеріліп жүру үшін, жемқорлық індетімен белсене күресіп, түп-тамырымен жою қажет. Бұл-індет адамзат баласына жат қасиет. Кеңестік дәуірден бастау алған, жең ұшынан жалғасын табатын, көз қысты, бармақ басты әдеті әлі болсада қылаң беріп келеді. Қазіргі таңда мемлекет тарапынан жемқорлыққа қарсы күрес мақсатында ауқымды жұмыстар жүргізілуде. Мемлекетіміз кеңестер одағы кеңістігінде алғаш рет «Жемқорлыққа қарсы күрес» Заңын қабылдады, бұл заң жобасы арқылы жемқорлыққа қарсы күрестің негізгі принциптерін анықтап, сыбайлас жемқорлыққа байланысты құқық бұзушылықтың түрлері анықталды. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес мемлекеттік саясаттың стратегиялық басымдығы болып табылады. Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы өзінің 2018-ші 5қазанда Қазақстан халқына жолдаған жолдауының үшінші бөлімінде сыбайлас жемқорлықпен белсенді күрес жалғасатын болады деп, оның негізгі функцияларын атап өткен болатын. Президент жолдауынан: «Жер қатынастары мен құрылыс саласындағы бюрократтық рәсімдер жұртшылықты мазалайтын мәселелердің бірі болып саналады. Бұл салада ашықтық жоқ, халық пен бизнес ақпаратқа толық қол жеткізе алмай отыр. Жер қоры мен жылжымайтын мүлік нысандары туралы мәліметтердің біріңғай ақпараттық базасын жасауды тапсырамын. Осы мәселе бойынша тәртіп орнатып, жерді нақты инвесторларға беру керек! Бұл бір ғана мысал. Жұрттың және бизнес қоғамдастығының наразылығын туғызатын басқа да бағыттар бойынша тиісті реттеу жұмыстарын жүргізу керек. Жалпы, 2019 жылы көрсетілетін мемлекеттік қызметтердің 80 пайызы, ал 2020 жылы кемінде 90 пайызы электронды форматқа көшірілуге тиіс. Сол үшін мемлекеттік көрсетілетін қызметтер туралы заңды жедел жаңарту керек. Екіншіден қарамағындағы қызметкерлер сыбайлас жемқорлыққа қатысты құқықбұзушылық жасаған жағдайда бірінші басшылардың жеке тәртіптік жауапкершілігін күшейту мәселесін пысықтау қажет. Сонымен қатар, адал жұмыс істейтін қызметкерлер тексерушілерден қорықпауға тиіс. Үшіншіден, «Сыбайлас жемқорлықтан ада өңірлер» жобалары аясында елорданың жемқорлыққа қарсы стратегияны жүзеге асыру жөніндегі тәжірибесін тарату керек. Ал осы жерде мен заман талабына сәйкес келетін өзімнің идеямды тезис ретінде өздеріңізге ұсынсам. Менің идеямның маңыздылығы оның Қазақстанда жемқорлыққа қарсы күресте тиімді нәтиже беруінде, Қазақстанда орын алған жемқорлықтардың санын азайтуға көмектесуінде. Идеямның негізігі функцияларын түсіндіре кетсем. Жалпы алғанда, Қазақстан секілді ірі мемлекетке әлемдік аренада сыналған жемқорлық реестрін енгізу арқылы мемлекет тарапынан жемқорларды қыспаққа алу. Осы кезде жемқорлық реестрін түсіндірсем: Жемқорлық реестрі-жемқорларды анықтап оларды және олардың жақын туыстарын мемлекеттік органдарға өмір бойына алмау және оларды халықтардың алдына шығарып жариялау. Бұл жағдайда халық жемқорларды көріп, олардан өнеге ала біледі деп ойлаймын, яғни жемқорлықтың соңы халық алдындағы масқаралаумен бітеді дегенді білуі. Егерде Қазақстанда осы бір жоба қолға алынса Қазақстанда сыбайлас жемқорлық санының азайуына мен кәміл сенімдімін. Ал, бұл жоба қолға алынып, сыбайлас жемқорлық саны төмендесе мен қуаныштымын. Себебі, меніңде Қазақстанның өркендеуіне қосқан кішкентайда болса бір үлесім.