Қау

Қау
Stipa viridula
Ғылыми топтастыруы
Дүниесі: Өсімдіктер Бөлімі: Гүлді өсімдіктер Табы: Дара жарнақтылар Сабы: Poales Тұқымдасы: Poaceae Кіші тұқымдасы: Pooideae Тайпасы: Stipeae Тегі: Stipa Карл Линней
түрлері
300 түрі белгілі

Қау немесе Боз (лат. Stipa) – астық тұқымдасына жататын көп жылдық шөптесін өсімдіктер тегі.

Қазақстанның шалғынды, далалы және тау бөктерлерінде өсетін 32 түрі бар. Ең көп тарағандары:

• қылтан селеу (лат. S. capіllata),
• талас қауы (лат. S. talassіca),
• торғай қауы (лат. S. tutgaіca).

Олардың биіктігі 10 – 120 см-дей. Сабағы тік, тегіс болады. Гүлдері сыпыртқы гүлшоғырына топталған. Сәуір – шілде айларында гүлдеп, тамызда жемістенеді. Жемісі – дәнек. Құрамында гүлдену сатысында 10,5% протеин, 32% клетчатка, 3,5% май, 7% күл, 46% азотсыз экстративті заттар болады. Қаудың төмен гүл қабыршақтарының астыңғы жағы – ұзын (15 см-дей), қылқанды келеді. Олар төмен қарай шашақталып иіліп тұрады. Міне, осы белгісіне қарай қау өскен алқап – құбылмалы күмістей жалтырап жатқан кілемге ұқсайды. Сәл жел ессе болды, өсімдіктің төгіліп тұрған шашақты гүлшоғыры тербеліп, кілем үстімен теңіздің толқыны соққандай болады. Гүліндегі қылқандар – өсімдікке көрік беріп тұрған әшекей емес. Бұл – өсімдік тұқымының желді ұстайтын желкені болып табылады. Ауаның ылғалдығы өзгерсе болды, гүл қылқаны жазылады да, дәнекті орнынан қозғайды. Орнынан қозғалған дәнек – қылқанның төменгі үшкір жағымен жерге түседі. Осылай қылқаны арқылы өсімдіктің дәнегінің өздігінен топыраққа көміліп қалуы деген осы. Ал кей жағдайда, дәнек жерге түспей, қой мен ешкінің жүніне жабысып қалады. Бұл кезде олар малдың тері асты қабатына өтіп, үшкірі малдың денесіне батып, қатты ауыртады. Кейде тіпті мал өліп те кетуі мүмкін. Қауды түйе мен қой сүйсініп жейді.

Қаудың: Қаратау қауы (S. karatavіensіs), Күнгей қауы S. (kurgeіca) және ауыспалы қауы – сирек кездесетін өсімдіктер. Олардың таралу аймағы жылдан жылға азаюына байланысты Қазақстанның «Қызыл кітабына» енгізілген.