Қиғаш шоқшабас папоротник

Папоротник

Қиғаш шоқшабас папоротник (Жылантіл папоротниктер тұқымдасы)

Қарапайым топ өкілі, ежелгі палеозой эрасынан келе жатыр (жасы 200 млн жылдан көп). Бұл түр жер шарына кең тараған. Қазақстанда шалғынды беткейлерде, Тянь-Шань, Жоңғар Алатауы және Алтай альпілік белдеулеріндегі тастақты ылғалданған учаскелерде кездеседі. Морфологиялық белгілері бойынша басқа папоротниктерден, жекелеп алғанда алдыңғы түрден тез ажыратуға болады. Жапырағы жұмсақ, өсудің алғашқы кезеңінде иректелмейді. Тамырлары жуан, етті, тамырының құрамында саңырауқұлақ бар, оның көмегімен папоротник топырақтан қоректік қоректік заттар алады. Жапырақтары жалғыз, өте жай өседі, топырақтың бетінде тіршілігінің тек төртінші немесе бесінші жылы ғана шығады. Бұл түрдің жапырағының тағы бір өзіндік ерекшелігі, екі бөлікке ашалана бөлінеді - вегетативті және споралы.

Вегетативті сегмент. Жеміс беретін жапырақ сағағының ортаңғы бөлігінде орналасқан. Сопақ пішінді және жұптасқан ромбы немесе жарты ай тәрізді бөліктерге қауырсынды тілімденген. Споралы сегмент сағақта (ұзындығы 8 см), ол да қауырсынды тілімденген немесе жай бұтақтарға бөлінген, дөңгеленген спорангиялармен (көбею органы) аяқталған. Спорангийлер барынша ірі, олардың әрқайсысында бірнеше мыңдаған споралар бар. Споралар маусым-шілдеде піседі. Су арқылы топыраққа түседі, бір бөлігі осы жерде өсіп өнеді. Өсуінің алғашқы кезеңінде ұлпаларына саңырауқұлақ кіреді, онсыз папоротниктің қалыпты өсуі мүмкін болмайды.

Қиғаш шошабас - өте ұсақ өсімдік (биіктігі 5-20 см), оны шөптердің арасынан бірден байқау қиын, табиғатта бұл өсімдікті көргендер өте аз, бірақ ол туралы аңыздар көп. Халықтың берген атауы («ключ трава» немесе «разрыв-трава»), сенім бойынша қиғаш шоқшабас, «қазына» табуға жол көрсетеді, ашылмайтын сандықты ашып, алынбайтын қамалды бұзуға көмектеседі делінген аңызда. Славян халқының нанымы бойынша («разрыв-трава») қиғаш шоқшабас он жылда бір гүлдейді, онда тек Иван Купаланың түнінде (7 шілде).