Әдебиет ескілгін жинаушыларға

«Әдебиет ескілгін жинаушыларға», Мұхтар Әуезовтің мақаласы. «Қазақ тілі» газетінде жарияланған (1925 ж. 23 сәуір). Соңында «Семей техникумы» деп қол қойылған. Мақаланың авторы Әуезов екендігін белгілі ғалым Қ. Муқаметханов архив деректерімен дәлелдеп, оны «Қазақ әдебиеті» газетінің 1971 ж. 15 қаңтардағы санында қайта бастырды. Мұнда келтірілген дәлелдердің нанымдылығы, мақаланың тілі, ой оралымдары оны Әуезовтің жазғандығына күмән келтіртпейді. Әуезов 1924-25 ж. Ленинград университетіндегі оқуын үзіп, Семейдегі педтехникумда т. б. оқу орындарында ұстаздьіқ еткен. Сол жылдары «Таң» журналын шығарысып, онда өзінің көркем туындыларымен қоса ел арасынан жинаған ауыз әдебиеті мен әдебиет тарихына қатысты шығармаларды жариялап отырған. Екіншіден, Муқаметхановтың көрсеткеніндей, Әуезов Семей губерниялық оқу бөлімінің жанындағы ғылыми-әдістемелік кеңестің мүшесі ретінде 1925 ж. 15 сәуір күнгі мәжілісінде (№ 21-хаттама) жазғы демалыс айларында қазақ ауыз әдебиетін, тарихи деректерді жинау мәселесі туралы баяндама жасап, жинаушылар үшін нұсқаудың үлгісін бекіттірген. Үшіншіден, Муқаметхановтың дәлелдеріне қосымша, бүл мақаладағы негізгі ой-пікірлер Әуезовтің осы жылдары жазылып, 1927 ж. жарыққа шыққан «Әдебиет тарихы» кітабының «Жазушыдан» деп аталатын арнау сөзімен тікелей үйлесіп жатса, мақаладағы Қодар бейнесіне берілген мінездеме мен жырдан келтірілген мысал-үзінді кітаптың «Қозы Көрпеш - Баянның» мәнісі» атты тарауында сол күйінде өзгеріссіз дерлік қайталанып келеді. Мақалада автор қазақ әдебиетінің шашылып жатқан деректерін жинау - барша журтшылықтың міндеті екенін ескертіп, оның қажеттілік маңызын таратып түсіндіреді. Бірінші керегі, «қазақ оқушысына ой, сезім азығын беру болса, одан кейінгі зор пайдасы... кәрі қазақтың бүл күнге шейін көмескі болып келген ақыл, сезім жолындағы бітімін айқын көрсетеді». Өткен күннің ұғымы мен нанымы, әдеті мен салты анықталып екшелмесе, алдыңғыға, келешекке бет түзелмейді. Ирегі мен бұралаңы көбейеді деп санайды. Ескілікті тірілтудің үшінші керегі: ұлт мектебінің өз пішінін сақтап қалыптануы қажет деген пікірді дәлелдейді. Әдебиет жайынан жазып алатындарға арнап 11 турлі, тарих жайынан жазып алатындарға - 5 түрлі нусқау-ескертпе түзген. Олар ғылыми түрғыдан өте айқын, мәнді. Айталық, «Бұндай өлеңдердің барлық кездескен түрлерін түгел жинау керек. Кім шығарды, қай заманда, кімге арналғаны жазылу керек... Жинаушыларға қойылатын шарт: барлық сөз айтушының дәл өз аузынан шыққан қалпында ғана жазылуы керек» деп ескертеді. Автор осы жазда Семей техникумынан 100 шәкіртті арнайы дайындап шығаратынын айтып, осындай игілікті істі жүзеге асыруға Қарқаралыдағы қазақ техникумын да шақырған. Оларға бұл жүмыста Семей техникумымен айрықша қатынас жасау керектігін өтінген.