Дионистік рух және Аполлондық рух

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет
Навигацияға өту Іздеуге өту
Фридрих Ницше

Дионистік рух және Аполлондық рух — Неміс ойшылы Фридрих Ницше қолданған маңызды философиялық ұғым есептеледі. Шарап құдайы Дионистік рух және Күн құдайы Аполлондық рух - әдеби философиялық мәндегі, астарлы мағынадағы ұғым, белгілі бір ойды айту үшін таңдап алынған ұқсату, екіге бөлу амалы. Батыс ойшылдары Плутарх[1], Нцише, Томас Ман секілді кісілер көне грек мифологиясындағы осы бөлуге негізделіп өз идеяларын жүйелеп көрсеткен. Әңгіме Дионистік рух және Аполлондық рух туралы болып отыр.

Бұл ұғымдар және ұғым астарындағы теория неміс ойшылы Ф.Ницшенің "Трагедияның тууы" кітабы арқылы әлемге белгілі болды, бірақ ол алғашында Пруссия ақыны Фридрих Hölderlin ұсынған Дионис (Бахус) туралы пікірлерге негізделген.[2]

Бұл ұғымдар екі түрлі өзара ұқсамайтын құдайлардың атымен аталған. Бірі Күн құдайы Аполлон, екіншісі Шарап құдайы Дионис. Олар екеуі де Зевстің ұлдары. Аполлон поэзияға, сұлулыққа, жарқындыққа, түзу тәртіптілікке өкілдік етсе, Дионис өміршеңдік күшіне, шаттануға, трагедияға, мастыққа, шабытқа, шығармашылыққа өкілдік етеді. Аталған ойшылдар бұл екеуінің қасиетіндегі ұқсамаған ерекшелікті алып шығып, оларды екі түрлі өзара жау өмір тәсіліне телиді. Шынтуайтында ол екеуі Грек мифологиясында өзара жау, қарама-қарсы құдайлар емес.

Күн құдайы Аполлон сұлу сыртқы келбетке ие, "біз Күн құдайының атында сұлулықтың шексіз сыртқы жорамалын елестеттік" («Трагедияның тууы» 25б.). Ол сұлулықтың симметриялы, гармониялы үлгісі, ол анализ, ол талдау жасау. Ол ақыл мен этика. Негізінен Күн құдайы классикалық мәдениетті көрсетеді және Бейнелеу өнерінде көп кездеседі. [3]

Ал, Шарап құдайы туралы мұндағы сипаттаулар ежелгі грекияның шарап құдайы Диониске (Бахус) тасаттық беруінен шыққан. Шарап құдайына берілетін тасаттықта адамдар түрлі этикалық шектемелерді бұзып, нәпсі-қалауды еркін жіберіп, барлық өмір бұғауларын шешіп, табиғилыққа қайтатын, еркінше сайран салатын болған. Бұл бір азап пен шаттық өзара астасқан мереке болғандықтан, онда бейақылды (иррационалды) мағына қою болған. "Шарап құдайының шалқытуында адамдар күнделік өмірдің шекарасы мен ережесін бұзып өткен. Онда бұлдырлық (мас есеңгіреу) еселенген, сөйтіп жеке адамның бүкіл өткен қайғысы мен тартқан забы соның ішінде көміліп қалатын болған". («Трагедияның тууы» 7б.) Ол бір түрлі аласатқан, буырқанған шабытты рахат сезімін туғызады, адамдар арасындағы шектеме шегі бұзылады, көрермен мен оқиға біртұтастанады. Шарап құдайы романтизмдік мәдениетті көрсетеді, әсіресе музыка мен сахналық қойылымдарда көрініс табады.[4]

Ф.Ницше грек трагедиясында Эсхил мен Софокл бірдей Күн құдайы Аполлонды (актерлік сөйлеулер) және Шарап құдайы Дионисті (хор айту) рухын көрсете білді деп есептейді. Бірақ Еврипид Шарап құдайының рухынан бас тартып, тек Күн құдайы рухын көрсетумен болғандықтан Грек трагедия өнері кері кетті.

Фридрих Ницшенің кейінгі кездегі эстетикасында Шарап құдайы да, Күн құдайы да мастық күйде, "екеуі де мас түрлер" («Мүсіннің көлеңкесі», Ⅸ—10). Ол сондай-ақ Шарап құдайы тек эстетикалық мағынада ғана емес, адам өмірінің түрлі трагедиясына қарсы күреске сеп болған негізгі күш есептеледі: "Тіпті тіршіліктің ғажабы мен азабын бірдей мойындап, тіршілік еркі өз бойындағы таусылмайтын шаттық бұлағынан қуат алып — міне сол аталмыш Шарап құдайы рухы, міне сол трагедия ақынының психологиясына өтетін көпір." («Мүсіннің көлеңкесі» Ⅹ—5)

Дереккөздер

[өңдеу | қайнарын өңдеу]