Сүзге-Тура
| Сүзге-Тура | |
| Мемлекет | |
|---|---|
| Қазіргі жері | |
| Басқаша атаулары |
Сузгун, Сузгун-Тура, Сузга-Тура |
Сүзге-Тура (орыс. Сузга-Тура, Сузгун, Сузгун-Тура) — Түмен (Сібір) хандығының құрамындағы ортағасырлық қала. Ертіс өзенінің оң жақ жағалауында, Тобольск қаласының (Ресей Федерациясы, Түмен облысы) солтүстік шекарасынан 5 шақырым жерде орналасқан.
Тарихы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Қалашық атауы Көшім ханның сүйікті әйелі Сүзге ханыммен байланысты. Ел аузында сақталған аңыздарға қарағанда, сібір ханы сұлу әйеліне Ертістің бойынан терең жырамен қорғалған бекініс салдыртқан. Қалашық «Жалаңаш тау» (орыс. Лысая гора) төбесінің жоғарғы алаңын алып жатты. Бұл төбе, шамамен, 70 метр биіктіктегі өте биік беткейлері бар үлкен тасты қалдық. Оның шыңында екі қорғаныс сызығы бар қалашық орналасқан. Тұрғын үйлердің басым бөлігі жертөлелер болған. Сүзге-Тура қалашығын картограф, архитектор және тарихшы С.У. Ремезов өз жылнамасында атап өтті. Сібір жылнамаларындағы ақпаратқа сәйкес казак отряды қалашықты қоршауға алып, жаулап алды. 1882 жылы қалашықта өлкетанушы К.М. Голодников қазба жұмыстарын жүргізді. 1890 жылы И.Я. Словцов былай деп жазды: «Тобольск қаласынан 8 шақырым жерде, Алемасово ауылының жанында биік төбеде Сузгун қалашығы орналасқан». Сүзге-Тура М.С. Знаменскийдің картасында да (№ 1) бейнеленген. 1928 жылы Тобольск қаласындағы мұражайдың қызметшісі М.П. Колотилов тапқан бұйымдарды мұражайға табыс етті. 1948 жылы қалашық орнын В.Н. Чернецов зерттеген. Ол табылған бұйымдар мен заттарды XIII-XIV ғасырларға жатқызған. Қазба жұмыстары кезінде табылған заттардың бір бөлігі угор, қалған бөлігі түркі тайпаларының күнделікті тұрмысында пайдаланған. 1962 жылы мектеп оқушылары қалашыққа жақын жерден ондаған қола құймалар тапқан. Сүзге-Тура 1960-шы жылдардың аяғында Ертіс өзені арқылы өтетін теміржол көпірінің құрылысы кезінде толықтай жойылды.
Әдебиет[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- Матвеев А.В., Татауров С.Ф. Сибирское ханство: военно-политические аспекты истории. Казань: Фэн АН РТ, 2012. 260 с.
- Словцов И.Я. Материалы о распределении курганов и городищ в Тобольской губернии. Томск: Типолитография В.В. Михайлова, П.И. Макушина, 1890. 22 с.
- Тюменское и Сибирское ханства / под ред. Д. Н. Маслюженко, А. Г. Ситдикова, Р. Р. Хайрутдинова. — Казань: Издательство Казанского университета, 2018. — 560 с. — ISBN 978-5-00130-021-2