Қазақша жыл санау

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет
Навигацияға өту Іздеуге өту
 Басқа мағыналар үшін Жыл санау деген бетті қараңыз.
Мақаланың дыбысталған нұсқасы (18 қараша 2014 ж.)

Жердің Күнді бір айналып шығуына кететін уақыт «жыл» деп аталады. Жыл он екі айға бөлінеді. Қазақша ай аттары: наурыз, көкек, мамыр, маусым, шілде, тамыз, қыркүйек, қазан, қараша, желтоқсан, қаңтар, ақпан. Жыл басы – наурыз айы. Әрине, бұл ежелгі қазақша жыл санау бойынша. Өйткені, бұл айда күн мен түннің көктемгі теңелуі (21 наурыз) болады. Мұнан әрі күн тез ұзарып, жер беті жылына бастайды, бүкіл жан-жануарлар, өсімдік атаулы, яғни, табиғат оянады. Қазақтың халық тәжірибесінде жыл санаудың негізіне мүшел алынады. Бір мүшел 12 жылдан тұрады. Жыл есебін бұлай жүргізу өте ежелгі кезден басталған және ешқандай діни қағидамен байланысты емес. Шамасы, табиғат құбылыстарының қайталама заңдылығына негізделген болу керек. Қазақша мүшелдік жыл санау тышқан жылынан бастау алады. Одан ары қарай кезекпен сиыр, барыс, қоян, ұлу, жылан, жылқы, қой, мешін, тауық, ит, доңыз келіп отырады. Жыл аттары не себепті жануарлардың атымен аталатыны және жыл басы неге тышқаннан басталатыны туралы халық арасында аңыз-ертегі бар. 12 жылдық қайталама негізінде мүшелмен жыл есебін жүргізуді қазақ халқы «жыл қайыру» деп атайды.



Қытай күнтізбесі бойынша бір мүшел.
Алматыдағы "12 ай" суатқысы.
Атауы жылдар
1 Тышқан 1900 1912 1924 1936 1948 1960 1972 1984 1996 2008 2020 2032 2044 2056 2068 2080 2092
2 Сиыр 1901 1913 1925 1937 1949 1961 1973 1985 1997 2009 2021 2033 2045 2057 2069 2081 2093
3 Барыс 1902 1914 1926 1938 1950 1962 1974 1986 1998 2010 2022 2034 2046 2058 2070 2082 2094
4 Қоян 1903 1915 1927 1939 1951 1963 1975 1987 1999 2011 2023 2035 2047 2059 2071 2083 2095
5 Ұлу 1904 1916 1928 1940 1952 1964 1976 1988 2000 2012 2024 2036 2048 2060 2072 2084 2096
6 Жылан 1905 1917 1929 1941 1953 1965 1977 1989 2001 2013 2025 2037 2049 2061 2073 2085 2097
7 Жылқы 1906 1918 1930 1942 1954 1966 1978 1990 2002 2014 2026 2038 2050 2062 2074 2086 2098
8 Қой 1907 1919 1931 1943 1955 1967 1979 1991 2003 2015 2027 2039 2051 2063 2075 2087 2099
9 Мешін 1908 1920 1932 1944 1956 1968 1980 1992 2004 2016 2028 2040 2052 2064 2076 2088 2100
10 Тауық 1909 1921 1933 1945 1957 1969 1981 1993 2005 2017 2029 2041 2053 2065 2077 2089 2101
11 Ит 1910 1922 1934 1946 1958 1970 1982 1994 2006 2018 2030 2042 2054 2066 2078 2090 2102
12 Доңыз 1911 1923 1935 1947 1959 1971 1983 1995 2007 2019 2031 2043 2055 2067 2079 2091 2103

Түсініктемелер: 1. Осы он екі жыл бір айналғанда бір мүшел толады. 2. Бірінші мүшел 13 жас, содан кейін 12 жылдан қосыла береді. 3. Әрбір төрт жыл сайын 366 күндік кібісе жылы кіреді, басқаша атауы толық жыл.

Ішкі сілтемелер

[өңдеу | қайнарын өңдеу]