Қырымшақ тілі

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет
Навигацияға өту Іздеуге өту
Қырымшақ тілі
Өз атауы:

Кърымчах тыльы

Елдер:

Ресей, Украина, Қырым республикасы

Аймақтар:

Қырым

Сөйлеушілер саны:

бірнеше кісі [1]

Рейтинг:

жойылуға жақын

Классификация
Санаты:

Еуразия тілдері

Алтай тілдері

Түркі тілдері
Оғыз тілдері
Жазуы:

грек әліпбиі, кириллица

Тіл коды
ISO 639-1:

ISO 639-2:

ISO 639-3:

uum

Тағы қараңыз: Жоба:Лингвистика

Қырымшақ тілі (өз атауы: кърымчах тыльы) - Түркі тілдердің қыпшақ тілдері тармағының бір тілі. Қазіргі қырымшақ тілінің ауызша сөйлеуінде де, жазбасында да оғыз тілдерінің элементтері көп, сол себепті қырымшақ тілін аралас қыпшақ-оғыз тіліне жатқызуға болады.

Сөйлеушілер саны

[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Қырымшақ тілін ана тілі деп санайтын қырымшақтар саны Екінші дүниежүзілік соғысқа дейін Қырым өлкесінде 6 000-дай болған. 19411944 жылғы неміс басқыншылығынан кейін қырымшақтардың саны күрт азайып, 1000 шақты адам тірі қалды: олар - соғысқа қатысып немесе көшіп кетіп аман қалғандар болды. Қазіргі таңда қырымшақ тілін ана тілі деп есептейтін егде жастағы 3 адам қалды, олардың бірі, Давид Реби, 2004 жылы қырымшақ тілін қысқаша сипаттап, қырымшақ - орыс сөздігін құрды. Соңғы қырымшақ тілінде сөйлеген әйел - Виктория Багинская (Гурджи) 2012 жылы Краснодарда қайтыс болған.

1930 жылғы латын жазуын қолданған қырымшақ әліпбиі:

A a B ʙ C c Ç ç D d E e F f G g
H h I i J j Ь ь K k Q q Ƣ ƣ L l
M m N n N̡ n̡ O o Ɵ ɵ P p R r S s
Ş ş T t U u Y y V v Z z Ƶ ƶ

1930-шы жылдардың соңынан бастап кирилл жазуына негізделген қырымшақ әліпбиі[2]:

А а Б б В в Г г Гъ гъ Д д Е е З з
И и Й й К к Къ къ Л л М м Н н Нъ нъ
О о Ӧ ӧ П п Р р С с Т т У у Ӱ ӱ
Ф ф Х х Ч ч Чъ чъ Ш ш Ы ы Ь ь Э э

Түркі тілдерімен салыстыру

[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Қырымшақ тілінде Түрікше Қазақша
kılıç kılıç қылыш  
arıslan aslan арыстан  
yaka yaka жаға  
yulduz yıldız жұлдыз  
yaş yaş жас  
yol yol жол  
kalkan kalkan қалқан  
yanhı yeni жаңа  
yel yel жел  
tülkü tilki түлкі  
sıçan sıçan тышқан  
imirtha yumurta жұмыртқа  
taş taş тас  
altın altın алтын  
tengiz deniz теңіз  
kumuş gümüş күміс  
ögüz öküz өгіз  
koy koyun қой  
suv su су  
at at ат  
agaç ağaç ағаш  
yeşil yeşil жасыл  

Виктория Багинская (Гурджи) жазған қырымшақ тіліндегі мақал[3]:

Кымы су тапмаз ичмее, кымы копур тапмаз кечмее

Кім су таппаса - ишпейді, кім көпір таппаса - көшпейді
  • Д.И.Реби. «Крымчакский язык. Крымчакско-русский словарь.» Симферополь, 2004
  • Kaja I.S. Qrьmcaq ʙalalarь icyn ana tilinde alefʙet ve oqu kitaʙь. Qrьm, 1928.

Дереккөздер

[өңдеу | қайнарын өңдеу]
  1. Михаил Кизилов. Крымчаки: современное состояние общины
  2. Ребе Д. И.,Крымчакский язык. Крымчакско-русский словарь,Симферополь,изд.Доля,2004,224 бет,isbn=966-8584-26-0,тираж 1000
  3. http://www.ug.ru/archive/1248 «Учительская газета», № 34 19 тамыз 2003 ж. Виктория БАГИНСКАЯ Слышу голоса их днем и ночью я…