Саха тілі

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет
Навигацияға өту Іздеуге өту
Sakha
саха тыла sakha tyla
Сөйлеу орны: Ресей 
Аумағы: Саха
Барлық сөйлеушілері: 456 288 (2002 census)[1]
Тіл ұясы: Алтай тілдері[2] (controversial)
 Түркі тілдері
  Солтүстік түркі
   Sakha 
Жазу әдісі: Кириллица 
Ресми күйі
Ресми күйі бар жері: Саха Республикасы
Реттеушісі: ресми реттелуі жоқ
Тіл белгілері
ISO 639-1: ешқандай
ISO 639-2: sah
ISO 639-3: sah 

Map showing locations of Sakha (dark blue) and Dolgan (blue)

 

Саха (якут) тілі басым көпшілігі Саха республикасын, аздаған тобы Краснодар, Хабаровск өлкелерінде, сол сияқты Амур, Иркутск, Магадан, Чита облыстарын мекендейтін (жалпы саны 382 255), өздерін саха деп атайтын якут халқының ұлттық, әдеби, мемлекеттік тілі. Бұл тілдің дыбыстық құрамы өзге түркі тілдерінен өзгешелеу. 1818-1820 жылы миссионерлер якут тіліне жазу енгізді. Алайда якуттар 1929-1939 жылы латын әліпбиін, ол 1939 жылдан орыс әліпбиін қолданып келеді. Әдеби тілінің қалыптасуына Якутияның орт. аудандары тұрғындарының ауызекі тілі негіз болды.

Аа Бб Вв Гг Ҕҕ Дд Дьдь
Ее Ёё Жж Зз Ии Йй Кк
Лл Мм Нн Ҥҥ Ньнь Оо Өө
Пп Рр Сс Һһ Тт Уу Үү
Фф Хх Цц Чч Шш Щщ
Ъъ Ыы Ьь Ээ Юю Яя


TÜRKİYE TÜRKÇESİ (Y) KIRGIZ TÜRKÇESİ (C) SAHA TÜRKÇESİ (S) Кыргыз түркчеси Саха түркчеси Түркие түркчеси
yıl Cıl Sıl жыл Сыл йыл  
yağmur camgır Samıır жамгыр самыыр яғмур  
Yaka caka Sağa жака саҕа яка  
yalamak caloo Salaa жалоо салаа яламак  
Yaş caş Saas жаш саас яш  
yaşdaş caştaş Saastıı kihi жашташ саастыы киһи яшдаш  
Yat cat Sit- жат сит ят  
yedi ceti Sette жети сэттэ ети  
Yel cel Siel жел сиэл ел  
yeni cañı Saña жаңы саҥа ени  
Yeniden cañıdan Sañattan жаңыдан саҥаттан енидең  
yer cer Sir жер сир ер  
Yumak (yıkamak) cuu- Suuy- жуу сууй юмак(йыкамак)  
Yıldız cıldız Sulus жылдыз сулус йылдыз  
Yirmi cıyırma Süürbe жыйырма сүүрбэ йирми  
Yok (hayır) cok Suox жок суох ёк (хайыр)  
Yol col Suol жол суол ёл  
Yumurta cumurtka Sımmııt жумуртка сымыыт юмурта  
Yumuşak cumşak Sımnağas жумшак сымнаҕас юмушак  
Yüz cüz Süüs жүз сүүс йүз  

Саха тілі (Саха тыла) — сахалардың тілі түркі тілдері тобына жатады.

Саха тілінде сөйлейтіндер саны 2002 жылғы санақ бойынша 456288 адам. Негізіде Ресей Федерациясының Саха Республикасында тұрады.

Саха тілі Саха Республикасында орыс тілімен қатар мемлекеттік тіл болып табылады. Жазуы кириллицаға негізделген.

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
нуул биир икки үс түөрт биэс алта сэттэ аҕыс тоҕус уон
11 20 30 40 50 60 70 80 90 100 1000 10000 1000000
уон биир сүүрбэ отут түөрт уон биэс уон алта уон сэттэ уон аҕыс уон тоҕус уон сүүс тыһыынча (муҥ) үтүмэн мөлүйүөн

Жіктеу есімдіктері

[өңдеу | қайнарын өңдеу]
жекеше көпше
Сахаша Қазақша Сахаша Қазақша
Мин Мен Биһиги Біз
Эн Сен Эһиги Сендер
Кини Кинилэр, олор Олар


Қазақша менен салыстыру
Сахаша Қазақша
аччык ашыққан
аат ат есім
ат ат
уу су
тимир темір
атах аяқ
мурун мұрын
баттах шаш
илии қол
ыт ит
муус мұз
былыт бұлт
хаар қар
хаан қан
эт ет, айт
үүт сүт
ынах сиыр
сыттык жастық
быһах пышақ
үөрэнээччи үйренуші
уһун ұзын
тараах тарақ
чаҕылҕан найзағай
ырыа ән
бэлэх сыйлық
хаһан қашан
ханна қайда
хайдах қалай
туох не
тоҕо неге
асчыт асшы
суорҕан жамылғы
сыт иіс, жат
дүлэй керең
убай аға
аҕа әке
ийэ ана
эдьиий апа
ини іні
эһэ айу, ата
бөрө бөрі
саһыл түлкі
хайа тағ
ытык ізгі

Дереккөздер

[өңдеу | қайнарын өңдеу]
  1. Russian Census 2002. Распространенность владения языками (кроме русского)(Knowledge of languages other than Russian)(орысша)
  2. "[1] Ethnologue"

Үлгі:Turkic topics Үлгі:Languages of Russia