Жангелдин экспедициясы

Жангелдин экспедициясы — азамат соғысы кезінде Ә.Жангелдин басқарған әскери отрядтың Мәскеуден Шалқар ст-на дейінгі жауынгерлік жорығы. Отрядтың 600 адамдық алғашқы тобы словак, хорват, поляк, неміс, чех, венгр, серб, татар, орыс, қазақ халықтарының өкілдерінен құралды. Отрядтың алдына ақ гвардияшылармен шайқаста ауыр жағдайда қалған Ақтөбе майданының әскери бөлімшелеріне қару-жарақ, дәрі-дәрмек және қаржы жеткізу міндеті қойылды. Жангелдинге берілген 68 млн. сомның 30 млн-ы Қазақстанда ұлттық дивизиялар құруға, 38 млн-ы ақ гврадияшылар Ресей орталығынан бөліп тастаған Түркістан майданына тапсырылуға тиісті болды. Экспедициялық отряд жол бойы бүлікшілермен соғыс жүргізе отырып, 1918 жылы 13 тамызда Царицындегі Халық банкісіне қымбат мүлікті тапсырды да, И.В.Сталинмен байланысып, Түркістан майданына 3 млн. сомға оқ-дәрі, басқа да соғыс жабдықтарын жеткізу туралы нұсқау алды. 15 тамызда Астрахандағы бүлікті басуға әскери көмек көрсетті. Жангелдин мұнда бірнеше күн болып, Астраханда жұмыс істейтін қазақтармен байланыс орнатты. Отряд Красноводск, Ашғабад қалаларының ақ гвардияшылар қолына көшуіне байланысты орталықта бекітілген алғашқы бағыттан бас тартып, Каспийден Түркістан майданына Торғай даласы арқылы жетуді белгілейді. Экспедиция қажетті оқ-дәрі мен соғыс жабдықтарын “Абассия” және “Мехди” кемелеріне тиеп, Каспий теңізі арқылы 25 тамызда Александровск портына (қазіргі Маңғыстау облысы Түпқараған ауданы Баутино порты) тоқтады. Олар мұнда кескілескен ұрыста ағылшын басқыншылары мен ақ гвардияшыларды қарусыздандырып, Кеңес өкіметін қалпына келтірді. Отрядқа порттағы балықшы қазақтар келіп қосылды. Дегенмен, шөлде жүруге қолайлы керуенді Бозащы түбегіне келіп, негізгі тұрғындары — адайлардың көмегімен ғана ұйымдастырудың сәті түсті. Олар Жангелдин экспедициясына 600 түйе, 600 ат берді. Отрядқа өз еріктерімен жолбасшы ақсақалдар қосылды. Экспедиция бүлікшілердің шағын топтарымен соғыс жүргізе отырып, 2 мың шақырымнан астам жол жүріп, 11 қарашада Орынбор — Ташкент т.ж. бойындағы Шалқар ст-на келіп жетті. Жангелдин экспедициясы. өзінің алға қойған саяси және әскери мақсатын орындап, нағыз қаhармандық пен табандылықтың үлгісін көрсетті.