Карпини Иоанн де-Плано

Карпини

Карпини Иоанн де-Плано , Джованни Пиано де-Карпини; Жан дю План Карпэн (шамамен 1182 немесе 1200 – 1248, кейбір деректерде 1252) – италиялық саяхатшы. Перуджиядан шыққан.

• 1222 жылы миссионерлік тапсырмалармен Туниске;
• 1225 жылы Испанияға жіберілді.
• Шыңғыс хан әскерінің Еуропаға жорық жасау қаупі туралы қауесеттер туған тұста, 1245 жылы Рим папасы Иннокентий IV (Лион соборының шешімімен) францисколық Карпини мен доминикандық Асцелин бастаған миссияны нақты мағлұматтар жинау мақсатымен Шыңғыс хан империясына жібереді.

Екі миссия да діни мақсатта айтарлықтай табысқа қол жеткізбегенімен, ол Орта Азия халықтарының тарихы, тұрмыс-салты, әскери күші, тағы басқа жөнінде маңызды мағлұматтар жинады. Рим папасы тапсырмасымен Богемия, Силезия арқылы Днепрге, одан Дон арқылы Жайық пен Еділ өзендері сағасы бойымен хан ордасына келіп жетті. Онда ол Күйік ханның таққа отыру салтанатына қатысты. Карпинидің сапар кезіндегі еңбегі жоғары бағаланып, Иннокентий IV оны франциско орденінің генералы етіп, архиепископ дәрежесін берді. Карпинидің өзінің сапары жөнінде жазған латынша “Либеллус хисторикус” аталатын шығармасының бірнеше нұсқасы бар.

“Либеллус хисторикус” тарихы

Бізге жеткен 5 қолжазба көшірмесінің ішіндегі Лейден қолжазбасын 1839 жылы француз зерттеушісі Д’Авезак дайындаған (D’Aqezac. Relatіon des Monqols ou Tartares par le frere jean du Plan de Carpіn, Parіs, 1839). Карпини еңбегі ағылшын тіліне де аударылған. Шығарманың Бержерон жариялаған француз тіліндегі мәтінінің орысша аудармасы 18 ғасырдың соңында жарық көрді (1795, 1800). Еңбектің орыс тіліндегі ғылыми басылымы Д.И. Языковтың “Собрания путешествия к татарам” аталатын кітабының 1-томында берілген. Әсіресе, А.И. Малеиннің латын тілінен аудармасы (“Иоанн де Плано Карпини. История монголов. Вильгельм де Рубрук. Путешествие в восточные страны в лето благости 1253, введение, перевод и прим. А.И. Малеина, СПб., 1911) жоғары бағаланады. Карпини еңбегінде Ресейдің оңтүстік, Хорезм, Жетісу мен Тарбағатай арқылы Моңғолияға жасаған саяхатына қысқаша сипаттама беріп, Сырдария жазығындағы Отырар, Иасы, Сығанақ, Сауран, Баркент, Янгикент, Жент, Ашнас, тағы басқа қалалар туралы, жалпы Қазақстанға қатысты құнды деректер келтіреді. Неміс тіліндегі Карпини еңбегі 1930 жылы Лейпцигте жарық көрді.