Мұңлы жексенбі
"Мұңлы жексенбі" (ағылш. Gloomy Sunday, Мажарша: Szomorú vasárnap), кейде "Венгерлердің суицид музыкасы" деп те, "Қараңғы жексенбі" деп те аталады, - Мажар пианисті және композиторы Ре́жё Шереш ( Rezső Seress) 1933 жазған популяр ән.
Ре́жё Шерештің бұл әйгілі әні ғашығынан айырылған жанның аса ауыр күйзелісті күйінде жазылған. Музыкадағы ауыр мұңлы үн кейін талай өзін өлтірушілерге себепкер болған делінеді. Тіпті бір мезгіл BBC бұл әнді өз радиосында қоюдан бас тартып, шектеген болатын.[1] Дегенмен осы ән себебінен өлушілер туралы нақты дерек жоқ. Сондықтан мұны жай дақпырт дейтіндер де көп.
Әннің алғашқы нұсқасы "Аяқталған әлем" (The world is ending) деп аталып, оның мәтінінде соғыс тудырған қасіретті айыптаған болатын.[2] Көп өтпей ақын Лазло Яавор (László Jávor) осы мұзыкаға арнап өлең сөз жазады. Өлеңде жарынан айырылған ғашықтың мұңдана күңіреніп, өз-өзіне қол салуды қалайтыны айтылады.[3] Ән 1935 жылы Венгерияда "Мұңлы жексенбі" деген атпен таспаға жазылып жарияланады. Осы кейінгі нұсқадағы өлең сөзге жазылған ән әлемге кең тарайды да, алғашқы нұсқасы негізінен ұмытылады.
Әнді 1936 жылы Sam M. Lewis пен Desmond Carter деген кісілер ағылшын тіліне аударып жариялайды.[4] Осы нұсқасында "Суицид" сөзі қолданылған, тақырыпты да "Венгерлердің суицид музыкасы" деп аталған. Сол кезден бастап "осы әнді естіп талай адам суицид жасапты" деген өсек батыс қоғамына кең таралады.[5]
1941 жылы АҚШ әншісі Билли Холидей (Billie Holiday) осы әнді айтады.[6]
Жазылуы және арытқы көрінісі[өңдеу | қайнарын өңдеу]
C-minor мелодиясы бойынша жазылған бұл әннің дыбысын Реже Шереш Парижде тұрғанда жазған.[7][8] Ол кезде батыста "Ұлы депрессия" болып, Шерештің өз Венгер ұлытынан да фашистер бой көрсетіп жатқан болатын. Бірақ әннің мәні мен мазмұны әлеуметтік жағдайға емес, Шерештің жеке мұң-қайғысына тікелей қатысты болатын. Әннің алғашқы сөзінде адамзаттың әділетсіздігі айыпталған, Құдай осы дүниені жамандыққа үйір адамдардан құтқарса деп үміттенген болатын.[9][10]
1933 жылы Лазло Ябор (László Jávor) махаббатынан айырылып, ауыр көңілсіздікті бастан кешіреді. Екі аптадан кейінгі бір күні терезе алдында отырғанда, кенет "Не деген мұңлы жексенбі еді!" деген ритм ойына келе қалады. Жарты сағатта ол өлеңді жазып аяқтайды. Демек бұл ұзақ жасырын саналық торығудан күндердің бірі бұрқ ете қалған жоғары шабыттың туындысы екені анық. Өлеңді кейбіреулер Шереш музыкасынан бұрын жазылды десе, кейі кейін жазылды деп есептейді.[7][11] Оның өлең сөзінде саяси сөйлемдер жоқ, қайта өз ғашығын аңсап зарлауы және о дүниеде ғашығына жолықпақ болуы айтылады.[12][13][14] Осы нұсқа ең танымал болды, кейінгі өңдеулер осы "жоғалған махаббат" туралы болды.[15]
Шереш алғашында әнді жариялайтын баспа таба алмай көп қиналыпты. Әннің қою мұңы көбін тіксіндірсе керек. Бір баспагер осы ән туралы былай деген екен:
Әннің өзі қайғылы ғана емес, мұнда ешкім қарсы тұаралмас түңілу бар. Мұндай әнді тыңдау ешкімге жақсылық әпермейді деген ойдамын.[12]
Ақыры 1933 жылдың соңында ән жарияланады.[16]
Ән сөзінің қазақшасы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
| 《Vége a Világnak》 Rezső Seress нұқсасының қазақшасы | |
|---|---|
|
It is autumn and the leaves are falling |
Күз келді де, жапырақтар төгілді |
| 《Szomorú Vasárnap》 László Jávor нұсқасының ағылшыншасы[17] | |
|---|---|
|
Gloomy Sunday with a hundred white flowers |
Мұңлы жексенбі сансыз ақ гүлге оранды |
| 《Gloomy Sunday》 Sam M. Lewis нұсақсының[18] аудармасы | |
|---|---|
|
Sunday is gloomy, my hours are slumberless |
Жексенбі мұңлы, күндерім ұйқысыз |
| 《Trauriger Sonntag》 Неміс киносы "Ein Lied von Liebe und Tod" -тің тақырыптық әннің мәтіні | |
|---|---|
|
Trauriger Sonntag, dein Abend ist nicht mehr weit |
Мұңлы жексенбі, сенің түнің енді алыс емес |
Қала өсегі[өңдеу | қайнарын өңдеу]
"Венада жасөспірім қыз парақтағы Мұңлы жексенбі музыкасын қолына ұстап тұрып суға батып кетіпті."
"Будапештте өзін-өзі өлтірген дүкен сатушысы Мұңлы жексенбі әнніңің мәтінінен дәйексөз қалдырыпты."
"Лондонда бір әйел Мұңлы жексенбі әнінің жазбасын қайта-қайта тыңдап жатып, шегімдіктен өліпті."
"Мұңлы жексенбі" әні туралы осы секілді талай көше өсегі бар, көбі түрлі суицидтер туралы, радиолардың бұл әнді шектегені туралы айтылады.[19] Бірақ, көбі расталмаған.[20]
Баспасөз 1930-шы жылдары Венгерияда және АҚШтағы кем дегенде Мұңлы жексенбімен қатысты делінген 19 суицидті хабарлаған болатын.[5][7][21] Бірақ олардың бұл әнге қатысы анықталмады. Осы ән шыққан соң ондаған жылдар бойғы Венгериядағы және әлемдегі суицидтердің көбі аштық пен кедейліктен, соғыс пен басқа да себептерден болғаны анық.[20]
1968 жылы, "Мұңлы жексенбі" жазылғанына 35 жыл өткен соң авторы өзін өлтірді.[22] Ол терезеден секіреді, бірақ аман қалады, кейін емханаға жеткізілгенде, сондағы тоқ сымымен өзін қылқындырып өлтірген.[23]}}
Бірде Шереш өзінің сұмдық шедевріне деген қайшылықты эмоциясы туралы былай деп жазады:
|
"Мен ажалға соқтыратын осы нәтижеммен айыпталудамын. Ажал шақыратын бұл атақ мені азаптайды. Мен жүрегімдегі барлық мұңымды осы әнге құйдым, сондықтан мен секілді мұңы бар кісілет де бұл әннен өз көңіл жарақатын таба алады." | 
|
Дәріптелуі[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Мұңлы жексенбі біршама кионларда көрініс тапқан. Әйгілі Шиндлердің тізімі киносында бұл әннің мұзыкасы қойылады.
2006 жылы "Ковал қапшығы" киносында бір жазушы аралда қамалып қалады. Аралдағы адамдарға микрочип орнатылған екен, олар "Мұңлы жексенбіні" естіген соң өздеріне қол салады. [24]
1999 жылы неміс режиссері Рольф Шюбель (нем. Rolf Schübel) "Махабат және өлім әні" (нем. Ein Lied von Liebe und Tod) деген кино түсіріп, сюжеті Шерештің әніне реконструкция жасайды. Өлеңі жоғарыда аударылды.
Бұл ән "Өз-өзіне қол салу: махаббат тарихы" киносында да шырқалады.[25]
2008 жылы Белгия өнерпазы Marieke Van Wuytswinkel "Мұңлы жексенбіні" өз шығармасында қолданды.[26][27]
Сыртқы сілтемелер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- Мұңлы жексенінің түпнұсқасы
- Rezso Seress - Gloomy Sunday (with lyrics)
- Sebő Miklós - Мұңлы жексенбінің венгерше нұсқасы
- Мұңлы жексенбінің негізгі бір нұсқасы
- Billie Holiday шырқаған Мұңлы жексенбі
- Пианиномен орындалған Мұңлы жексенбі
- Жаңа нұсқасы, музыка
- Кинодағы Мұңлы жексенбі - венгерше, маңызды нұсқасы
- Мұңлы жексенбі, маңызды нұсқасы
- Пианинодағы нота нұсқасы
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- ↑ http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_songs_banned_by_the_BBC#G
- ↑ https://www.youtube.com/watch?v=9dZj7YW5oFQ
- ↑ Sheet music : Мұңлы жексенбі (442×694) (JPG). Тексерілді, 26 шілде 2016.
- ↑ Gloomy Sunday - Sam M. Lewis Lyrics. Тексерілді, 26 шілде 2016.
- ↑ a b Archived copy. Басты дереккөзінен мұрағатталған 25 сәуір 2012. Тексерілді, 7 қараша 2011.
- ↑ https://www.youtube.com/watch?v=zBIqLqUenz0&list=RDzBIqLqUenz0&start_radio=1&t=3
- ↑ a b c Gloomy Sunday. Тексерілді, 26 шілде 2016.
- ↑ There Are Places I Remember: "Gloomy Sunday". Accessed 7 November 2011
- ↑ Gloomy Sunday - Rezso Seress Lyrics. Тексерілді, 26 шілде 2016.
- ↑ Rezső Seress' Gloomy Sunday - Board - Collected Gloomy Sunday knowledge. Басты дереккөзінен мұрағатталған 25 сәуір 2012. Тексерілді, 26 шілде 2016.
- ↑ Harry Witchel You Are What You Hear: how music and territory make us who we are — Algora Publishing, 2010. — P. 106.
- ↑ a b Gloomy Sunday - Overture To Death. Тексерілді, 26 шілде 2016.
- ↑ Gloomy Sunday - Laszlo Javor Lyrics. Тексерілді, 26 шілде 2016.
- ↑ Szomorú Vasárnap.: world_of_poetry (11 қаңтар 1968). Тексерілді, 26 шілде 2016.
- ↑ Bill DeMain This Song’s a Killer: The Strange Tale of 'Gloomy Sunday' (16 тамыз 2011). Басты дереккөзінен мұрағатталған 28 қазан 2011. Тексерілді, 7 қараша 2011.
- ↑ Theresa's Haunted History of the Tri-State: Combining the Fact with the Folklore, "The Hungarian Suiceide Song". Accessed 7 November 2011
- ↑ http://www.phespirit.info/gloomysunday/lyrics_javor.htm Мұрағатталған 21 қаңтардың 2013 жылы.
- ↑ http://www.phespirit.info/gloomysunday/lyrics_lewis.htm Мұрағатталған 21 қаңтардың 2013 жылы.
- ↑ Gloomy Sunday – Music to Die for? – A14150477. Тексерілді, 26 шілде 2016.
- ↑ a b Gloomy Sunday Suicides. Тексерілді, 26 шілде 2016.
- ↑ Dark Matters: Twisted But True | Discovery Science (7 сәуір 2014). Тексерілді, 26 шілде 2016.
- ↑ Microfilm scan of article over Seress's suicide. New York Times, January 14, 1968, page 84 in Obituaries.
- ↑ Rezsoe Seres Commits Suicide; Composer of 'Gloomy Sunday'. Microfilm scan. New York Times (Jan 14, 1968).
- ↑ Variety Film Reviews: The Kovac Box. Accessed 9 November 2011
- ↑ Katherine Fulton Wristcutters: A Love Story - Original Soundtrack | Songs, Reviews, Credits. AllMusic (30 қазан 2007). Тексерілді, 26 шілде 2016.
- ↑ Archived copy. Басты дереккөзінен мұрағатталған 18 маусым 2013. Тексерілді, 17 маусым 2013.
- ↑ 6 years ago A Natural Morning, 2008 on Vimeo (15 сәуір 2010). Тексерілді, 26 шілде 2016.
