Оралтау
| Оралтау | |
| башқ. Уралтау | |
| Сипаттамасы | |
|---|---|
| Ұзындығы |
290 км |
| Ені |
10 - 20 км |
| Ең биік шыңы | |
| Орналасуы | |
|
53°46′34″ с. е. 58°19′30″ ш. б. / 53.77611° с. е. 58.32500° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 53°46′34″ с. е. 58°19′30″ ш. б. / 53.77611° с. е. 58.32500° ш. б. (G) (O) (Я) | |
| Елдер | |
|
| |
Оралтау[1] немесе Орал жотасы (башқ. Уралтау) — Оңтүстік Оралдың ең ұзын тау жоталарының бірі.
Этимологиясы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Бұл атау түркі тектес және сонау 1672 жылы Аралтов түрінде айтылған, Оралтау екі сөзден тұрады: түркі. арал — «даладағы орман аралшығы, төбе», соңғысы осы салыстырмалы түрде аласа жотаға жақсы сәйкес келеді, ал екінші сөзі түркі. тау, ол кейде бұрмаланған тав, тов (мысалы, Саратов — Сарытау) ретінде кездеседі. Бастапқы арал ақырында оралға айналып, Орал тауларының бүкіл тау жүйесіне қолданылды[2].
Негізгі ақпараты[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Жота Башқұртстан Республикасының Баймақ, Бөріжан, Әбжәлел, Белорет, Ушалы аудандары, сондай-ақ Челябі облысының Златоуст және Мейіс қалалық округтерінің аумағы арқылы 290 шақырымға созылып жатыр. Жотаның ені орталық бөлігінде 10-нан 20 км-ге дейін жетеді. Оның биіктігі Оралдың батыс жоталарымен салыстырғанда кішкентай және орта есеппен 1000 метрден аспайды. Оралтаудың ең биік шыңы — Белорет ауданындағы Аруақрез тауы (1068 м), оның аты өзіне жақын жерден бастау алатын Аруақ және Рез өзендерінің атымен аталады.
Оралтау — шығысқа (Жайық өзеніне) және батысқа (Шолманға құятын Ақеділ өзеніне) ағатын Оңтүстік Орал өзендерінің негізгі суайрығы болып келеді.
Оралтаудың құрамы Аулақ, Иремел және т.б. сияқты батыс жоталарының құрамынан айтарлықтай ерекшеленеді. Жотаның құрылымы негізінен бүкіл ұзындығы бойынша тұрақты метаморфтық тақтатастар және кварциттерден тұрады. Тектоникалық тұрғыдан алғанда Оралтау күрделі дөңестерін құрайды. Жотаның бедері бір-бірінен алшақ, жұмсақ сызықты ойпаңдармен бөлінген қатарлас тізбектер, бөктер менен биік төбелер жүйесімен бейнеленген орташа және аласа шоқылы-таулы келеді. Шыңдарда жартасты биік төбелер түріндегі денудациялық қалдықтар көтеріледі.
Ландшафттарда тік дифференциацияның көрінісі байқалады. Жотаның солтүстік, биік бөлігінің ландшафттары селдір тоғай таптары мен тау шалғындары бар, сағызқарағай араласқан ақшылқылқан жапырақты тайгалармен сипатталады. Орталық бөлігі шымды-күлденген және сұр орманды топырақтарда қарағай менен қайың ормандарымен сипатталады. Жотаның оңтүстік, аласа және тегістелген бөлігіндегі сұр орман топырақтарында қарағай, қайың, көктерек ормандары басым.
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- ↑ А. В. Сидоренко. Геология СССР. Том 12, часть 1, книга 2, М.: Недра, 1969 г. 311 стр. С. 210. (переиздание 2012 г.: ISBN 978-5-458-52059-1)
- ↑ Евгений Михайлович Поспелов Географические названия России: топонимический словарь — Мәскеу: АСТ; Астрель, 2008. — Б. 458. — 523 б. — ISBN 978-5-17-054966-5.