Орта Азия тарихы

Шығыс Түркістан елтаңбасы

Орталық Азия.

Орта Азия тарихы– Абд ул-Карим Бұхаридің шығармасы. Автор 1818 жылы Стамбұлдағы Бұхар хандығы елшісінің жеке хатшысы қызметін атқарып, көптеген саяси оқиғалардан хабардар болып отырған. Сол жерде түрік министрінің өтінішімен Бұхардан Ресейге (1804), одан Стамбұлға (1807) келген сапары кезінде басып өткен елдері мен қалалары, соның ішінде Орталық Азия мен Шығыс Түркістан өңірі туралы еңбек жазды. Бұл еңбектің 3 нұсқасы белгілі. 1873 жылы шығарма Пәкстанда жарық көрді. 1876 жылы француз шығыстанушысы Шарль Шефер француз тіліне аударып, Парижде Орта Азия тарихы деген атпен жариялады. Абд-ул-Карим Бұхари еңбегі XVIII ғасырдың II жартысындағы қазақ жүздерінің Орта Азия хандықтарымен қарым-қатынасы туралы маңызды тарихи мәліметтер береді. Қазақтар туралы мына тарауларда айтылады: 11-тарау – “Өзбек хандарының шежіресі туралы”, 12-тарау – “Шах Мурад-бей әмірдің ұлы Са’ид әмір Хайдар туралы әңгіме”, 13-тарау – “Үргеніш пен Хиуаның атақты билеушілері”, 14-тарау – “Мұхаммед Амин-бей туралы әңгіме”. Шығармада Хорезм аумағын мекендеген этникалық топтар, тайпалар туралы қызықты мәліметтер бар. XVIII ғасырда хандықтың этникалық құрамы өзбектерден, түрікмендерден, қазақтардан, қарақалпақтардан, т.б. халықтардан тұрды. Автордың айтуынша, Илбарыс ханның (1728 – 40) 20 мың адамдық жасағы түрікмен, арал өзбектері мен қазақтардан тұрған. Бұл еңбекте қазақ халқы мен оның жері және ауа-райының ерекшеліктері сипатталған. Қазақтардың Орта Азия хандықтары аумағында орналасуы мен жекелеген аудандардағы рулық құрамы (шөмекей, табын, төртқара, байұлы және т.б. тайпалардың тармақтары) туралы да мәлімет бар. Шығарманың қалған қолжазбалары Британ мұражайында, Тәжікстан ҒА қолжазбалар қорында “Хака’ик ал-умур” (“Істердің шынайы мәні”) деген атпен сақтаулы.