Солтүстік Торғай алабы

Солтүстік Торғай алабы батысында Орал қатпарлы жүйесімен, шығысында Көкшетау массивімен, оңтүстігінде Мыңбұлақ ер тұрқылас құрылымымен шектеледі. Алаптың солтүстік шекарасы бұлыңғыр, себебі ол нақ осы жағынан Солтүстік Қазақстан моноклинімен ұштаса отырып, онымен тұтас геологиялық құрылым құрайды.

Алаптың жалпы ауданы 120 мың км² шамасында. Мұнда девон таужыныстары қарқынды деформацияланған, олар протерозойлық іргетастың жоғарғы құрылымдық қабатын құрайды. Протерозойлық жаралымдар алаптың жақтауын құрайтын өңірлер ауқымында әр түрлі табиғи ашылымдарда және алаптың ішкі өңіріндегі кейбір кертпештерде зерттелген, олар қарқынды тақтатастанған амфиболиттерден, амфиболитті тақтатастардан, гнейстерден және кристалдық тақтатастардан тұрады.

Көнелігі девон-пермь аралығына сәйкес келетін түзілімдер жанартаутекті, терригендік және карбонатты таужыныстардан құралған, бұлар квазиплатформалық тыс ретінде қаралады. Қиманың бұл секциясы үш бөлікке жіктеледі, олар:

• төменгі, фаменге дейін түзілген жанартаутекті-терригендік жаралымдар;
• ортаңғы, фамен-серпухов ғасырларының карбонатты-терригендік түзілімдері;
• жоғарғы, ортаңғы таскөмір-пермь аралығының қызыл түсті терригендік шөгінділері.

Қиманың палеозойлық бөлігі триас-палеогеннің платформалық түзілімдерімен бастап ортаңғы девонның төменгі бөлігіне дейінгі, ал гердцинидтер аймағында силурдан ортаңғы карбонға дейінгі аралықтарды қамтиды. Аймақтың герциндік тұрақтану аймағындағы ортаңғы карбон, төменгі пермь және юра түзілімдерінің қимасында көмір қойнауқаттары ұшырасады.

Белдемдік флюид тіректері ретінде қиманың валанжин-апт және турон секциясы оқшауланады. Апт-сеноман қатқабаты сыйымдылығы ең жоғары қорқойма ретінде қаралады. Кристалдық іргетастың беті бойынша алап ауқымында Ертіс маңы моноклині және Қалба-Қопа көтерілімдер жүйесі өте анық дараланады.

Платформалық тыс құрылымындағы юра-барриас-валанжин кешені бойынша оның құрылымдық планы айтарлықтай өзгереді, сөйтіп алап ауқымында бір топ жергілікті оң және теріс мағаналы құрылымдар сериясын қамтитын тек қана Ертіс маңы баспалдағы мен Ертіс ойысымы ғана дараланады. Мұнай туындатушы кешендер ретінде негізінен мульдалар аумағында ғана дамыған девон-таскөмір және юра түзілімдерін қарауға болады. Алаптың аздаған мұнайгаздылық потенциалы Ертіс маңы баспалдағының орта тұсымен және Ертіс ойысымы ауқымындағы көтерілім белдемдерімен де байланыстырылады.