Сырмақ

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет
Навигацияға өту Іздеуге өту
Сырмақ — киізден жасалып өрнектелетін төсеніш.

Сырмақ (қыр. Шырдак) — киізден жасалып, өрнектелген қазақ төсеніштері. Көбіне үйдің қабырғалары мен еденін сәндеу үшін қолданылатын қолдан жасалған, арнайы тоқу технологиялары бар бұйымдар.[1][2]

Атауы[өңдеу | қайнарын өңдеу]

«Сыр­мақ» атауы оны дайындау әдісінен алынған. Қазақта «сыру» деген сөз арасын жиі етіп тігетін тігістің түрі, жиі етіп бастырып тігу дегенді білдіреді.[3]

Тарихы[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Алғашқы сырмақ пішінінің қалыптасуына қазақ елінің ежелгі тұр­мысында кездесетін қарапайым жағдайлар себеп болған. Мысалы, кө­нерген киіздерді қа­баттап төсеу, одан соң оны қобырай бермеу үшін қабаттап көктеу. Осындай жағдайдан бара-бара қабаттауды белгілі бір пішінге келтіріп, ық­шамдап төсеп, көктеуді де бірте-бірте жиі ті­гістерге ауыстырып, одан әрі сыруға көшкен деп санауға болатын сияқты. Бұдан әрі басылған кесек киіздерден қалаған мөлшерде кесіп алып, оны қабаттап сырып, шағын төсеніштер жасала бастаған.[3]

Киіз үйдің негізгі бөлшектерінің бірі боп табылады.[2]

Тоқу технологиясы[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Арнайы басылған киізге басқа түсті киізден, матадан қиып дайындалған ою-өрнекті сырып тігу арқылы жасалады.[3]

Сырып тігудің тәсілдері[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Сырмақ сырудың, яғни сырып тігудің негізгі үш тәсілі кеңінен тараған. Олар: қайып сыру, тепшіп сыру, қабып сыру. Бұларды негізінен жіп салып сыру және жіп салмай сыру деп екі түрге топтастырады.[3] Сырмақ бес түрлі бөліктен, яғни екі басы, екі жаны және орта деп аталатын бөліктерден тұрады. Әдетте сырмақ жасауға арналған киізді қойдың күзде қырқыған күзем жүнінен басқан.[4]

Тағы қараңыз[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Кітаптар[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]

  1. «Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9
  2. a b Сырмак  (орыс.). Большая Советская Энциклопедия. Тексерілді, 16 сәуір 2012.
  3. a b c d Күләйхан Төлеубекова Сырмақ. Дала мен қала. www.dmk.kz (2 қазан 2010). Тексерілді, 16 сәуір 2012.
  4. Қазақтың этнографиялық категориялар, ұғымдар мен атауларының дәстүрлі жүйесі. Энциклопедия. 5-том. 302-бет. «Азия Арна» баспасы. Алматы, 2014. ISBN 978-601-7299-18-7