Тәжікстан Социалистік партиясы
| Тәжікстан Социалистік партиясы | |
| тәж. Ҳизби сотсиалистии Тоҷикистон | |
| ТСП, ҲСТ | |
| Басшысы | |
|---|---|
| Негізін салушы | |
| Құрылған жылы | |
| Штаб-пәтері | |
| Идеологиясы | |
| Одақтастар және жақтастар | |
| Жастар ұйымы |
Тәжікстан Социалистік партиясының жастар ұйымы |
| Мүшелер саны |
21 мың адамнан асқан (2020, жалған болуы мүмкін)[1] |
| Ұраны |
«Әркімнен қабілетіне қарай, әрқайсысына еңбегіне қарай» |
| Тәжікстан Өкілдер палатасындағы мандаты |
1 / 63 |
| Әнұраны |
жоқ; съезде Тәжікстан әнұраны орындалады |
Тәжікстан Социалистік партиясы (тәж. Ҳизби сотсиалистии Тоҷикистон) — Тәжікстандағы социалистік, ресми тіркелген саяси партия. Негізі 1996 жылы қаланған бұл партияның тұңғыш төрағасы Сафарәли Кенжаев болды. Кенжаев 1999 жылы Душанбеде өлтірілді.[2] Өлтірілгенге дейін ол президенттікке үміткер болуы мүмкін деген қауесет тараған.[3]
Тарихы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Алғышарттары[өңдеу | қайнарын өңдеу]
1991 жылы оппозиция Тамыз бүлігінде ТЖМК-ны қолдаған президент Қаһһор Маһкамовтың отставкасы және Компартияның биліктен қуылуына қол жеткізді. Сол жылдың қыркүйегінде Компартия өз атауын Социалистік партияға ауыстырды, алайда 1992 жылы жаңа, КОКП-ға қатысы жоқ Коммунистік партияның тіркелуінен кейін Социалистік партия өз «өмірін» аяқтады.[1]
Құрылуы, Кенжаев басшылығы (1996–1999)[өңдеу | қайнарын өңдеу]
1996 жылы 15 маусымда Хожант қаласында Тәжікстан социалистерінің съезінде Тәжікстан социалистік партиясын құру туралы шешім қабылданды.[1] Партияны Тәжікстан парламентінің бұрынғы спикері, Халық майданының негізін қалаушылардың бірі, бұрынғы прокурор[4] Сафарәли Кенжаев басқарды. Сол жылдың 6 тамызында партия ресми түрде тіркелді. Журналис Марат Мамадшоев сөзінше партияның құру себебі Кенжаевтың билікке келу мақсаты болған.[1]
1999 жылдың наурызында, сайлауға 8 ай жетпей қалған уақытта Кенжаев белгісіз себеппен Душанбеде өлтірілді.[1]
Нәзриев басшылығы және партияның бөлінісі (2000–2004)[өңдеу | қайнарын өңдеу]
2000 жылы партия басшысы болып физика мұғалімі Мирхусейн Нәзриев сайланды. 2004 жылы партия екі бөлікке бөлінді:[5] президент Эмомали Рахмонды қолдайтын, білім беру министрлігінің жұмысшысы Әбдуһалим Ғаффорзода басшылығындағы бөлігі және оппозициялық, Нәзриев басшылығындағы бөлігі, фракцияның екеуі де Социалистік партия атауына ие болғанын қалаған. Алайда Әділет министрлігі бұл атаумен про-үкіметтік Ғаффорзода партиясын тіркеді.[1]
Нәзриев әлі де өзін Социалистік партия төрағасы болып санайды,[1] алайда оның партиясы де-факто жоқ болды.
Ғаффоров басшылығы, «жалған оппозиция» (2004–)[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Әбдуһалим Ғаффоров партияны сақтап қана қоймай, парламенттік партияға айналдырды деп есептейді.
|
Кенжаев қайтыс болғаннан кейін партия әлсіреді. Біз оны қалпына келтірдік, оған жаңа өмір бердік. 2015 жылы СПТ парламенттік партияға айналды. Біздің партиямыз қазір белгілі және құрметке ие. | 
|
Социалистік партияның XXI-съезінде дауыс беру бойынша партия төрағасы Ғаффоров 2020 жылғы президент сайлауына үміткер болып таңдалды.[6]
Ғаффоров өзінің сайлауалды бағдарламасының негізі Тәжікстанның жалпы өмір сүру деңгейін жақсарту, терроризммен күрес және мемлекеттік шекараны қорғау болып табылатынын айтты. Сонымен қатар, ол білім саласын дамыту, зейнеткерлердің өмір сүру сапасын жақсарту, сондай-ақ адам саудасымен күресу қажеттігін айтты.[7]
Партия 2020 жылғы парламент сайлауына да өзге 6 партиямен қатар қатысты.
Ғаффоров сөзінше партияның 21 мыңнан астам мүшесі бар,[6] алайда бұл санға эксперттер күмән келтіреді.[1]
Сын[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Жалған оппозициялығы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Оппозиция мүшелерінің ойынша Ғаффоров басшылығы тұсында партия жалған оппозицияға айналып кеткен, «сайлау алдында ғана оянып, қалған уақытта биліктегі элитамен келісе береді».[4][1][6] Партия басшылығы бұл тұжырыммен келіспейді.[6]
Сайлаулардағы нәтижелері[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Парламент сайлаулары[өңдеу | қайнарын өңдеу]
| Сайлауы | Мандаты | Позициясы (де-юре)[lower-alpha 1] |
|---|---|---|
| 2005 | 0 / 63 |
Сайланбады |
| 2010 | 0 / 63 |
Сайланбады |
| 2015 | 1 / 63 |
Оппозиция |
| 2020 | 1 / 63 |
Оппозиция |
Президент сайлаулары[өңдеу | қайнарын өңдеу]
| Сайлауы | Үміткері | Дауыс саны | % | Нәтижесі |
|---|---|---|---|---|
| 2006 | Әбдуһалим Ғаффорзода | 85,295 | 2.8 | Сайланбады
|
| 2013 | Әбдуһалим Ғаффорзода | 54,148 | 1.5 | Сайланбады
|
| 2020 | Әбдуһалим Ғаффорзода | 63,082 | 1.49 | Сайланбады
|
Қосымша ақпарат[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- ↑ Тәжікстандағы саяси партиялардың оппозициялығына күмән келтіріледі (Мақаланың Сын бөлімін көріңіз)
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- ↑ a b c d e f g h i j Выборы-2020: СПТ – оппозиция или «филиал правящей партии»? (орыс.). Азаттық радиосы (9 января 2020). Тексерілді, 17 тамыз 2023.
- ↑ Биография Сафарали Кенжаева (орыс.). peoples.ru. Тексерілді, 17 тамыз 2023.
- ↑ Tajikistan. Human Rights Developments (ағыл.). Human Rights Watch. Тексерілді, 17 тамыз 2023.
- ↑ a b ХУРРАМОВ, Хурсанд Бывший педагог, преемник Кенджаева и инициатор строительства метро: кто он, Абдухалим Гаффорзода? (орыс.). Азаттық радиосы (26 сентября 2020). Тексерілді, 17 тамыз 2023.
- ↑ ГИБЕЛЬГАУС, Людвиг Завершился внеочередной съезд Социалистической партии Таджикистана (орыс.). Неміс толқыны (15 августа 2004). Тексерілді, 17 тамыз 2023.
- ↑ a b c d ЗАРИФИ, Әлішер және АКОБИРШОЕВА, Афсона Лидер Социалистической партии выдвинут кандидатом в президенты Таджикистана (орыс.). Азаттық радиосы (22 июля 2020). Тексерілді, 17 тамыз 2023.
- ↑ Лидер социалистов Таджикистана намерен в третий раз баллотироваться в президенты страны (орыс.). интерфакс-Әзірбайжан (22 августа 2020). Тексерілді, 17 тамыз 2023.