Тәжік әліпбиі
Тәжік әліпбиі (тәж. алифбои тоҷикӣ, alifboi toçikī, اﻟﻔﺒﺎی تاجیکی) — тәжік тілін жазып алуға қолданылатын жазу жүйесі. Бүкіл тарихы бойы тәжік тілі үш түрлі әліпбимен жазылған: парсы жазуына негізделген жазуы, Латын жазуына негізделген кеңестік әліпбиі және қазіргі күнге дейін қолданыстағы кириллицасы.
Араб жазуы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Парсы тілі жазуының өзгертілген нұсқасы жылдары тәжік тілін жазып алу үшін қолданылатын.
| ذ | د | خ | ح | چ | ج | ث | ت | پ | ب | ا |
| /z/ | /d/ | /χ/ | /h/ | /tʃ/ | /dʒ/ | /s/ | /t/ | /p/ | /b/ | /ɔː/ |
| غ | ع | ظ | ط | ض | ص | ش | س | ژ | ز | ر |
| /ʁ/ | /ʔ/ | /z/ | /t/ | /z/ | /s/ | /ʃ/ | /s/ | /ʒ/ | /z/ | /ɾ/ |
| ی | ه | و | ن | م | ل | گ | ک | ف | ق | |
| /j/ | /h/ | /v/ | /n/ | /m/ | /l/ | /ɡ/ | /k/ | /f/ | /q/ |
Латын жазуы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Латын графикасы 1917 жылғы Ресей төңкерісінен кейін халықтың сауаттылығын арттыру және тілді ислам ықпалынан алыстату мақсатында енгізілді.
| A a | B b | C c | Ç ç | D d | E e | F f | G g | Ƣ ƣ | H h | I i | Ī ī |
| /a/ | /b/ | /tʃ/ | /dʒ/ | /d/ | /e/ | /f/ | /ɡ/ | /ʁ/ | /h/ | /i/ | /ˈi/ |
| J j/Y y | K k | L l | M m | N n | O o | P p | Q q | R r | S s | Ş ş | T t |
| /j/ | /k/ | /l/ | /m/ | /n/ | /ɔ/ | /p/ | /q/ | /ɾ/ | /s/ | /ʃ/ | /t/ |
| U u | Ū ū | V v | X x | Z z | Ƶ ƶ | ' | |||||
| /u/ | /ɵ/ | /v/ | /χ/ | /z/ | /ʒ/ | /ʔ/ |
Ерекше Ƣ таңбасы Ға деп аталады және /ɣ/ фонемасын білдіреді. Бұл әріп 1930 жылдардың соңына дейін Кеңес Одағының славян емес тілдерінің көпшілігі жазылған ортақ түркі әліпбиі Жаңәліпте кездеседі.
Латын әліпбиі бүгінде кеңінен қолданылмайды, бірақ оны қабылдауды кейбір топтар жақтайды.[1]
Кириллица[өңдеу | қайнарын өңдеу]
1940 жылы КСРО үкіметі тәжік тілінің латиницасын кириллицаға ауыстырды. 1952 жылғы реформа нәтижесінде щ және ы әріпі қосылды, олар тек кірме сөздерде қолданылады.
| А а | Б б | В в | Г г | Ғ ғ | Д д | Е е | Ё ё | Ж ж | З з | И и | Ӣ ӣ |
| /a/ | /b/ | /v/ | /ɡ/ | /ɣ/ | /d/ | /e/ | /jɔ/ | /ʒ/ | /z/ | /i/ | /ˈi/ |
| Й й | К к | Қ қ | Л л | М м | Н н | О о | П п | Р р | С с | Т т | У у |
| /j/ | /k/ | /q/ | /l/ | /m/ | /n/ | /ɔ/ | /p/ | /ɾ/ | /s/ | /t/ | /u/ |
| Ӯ ӯ | Ф ф | Х х | Ҳ ҳ | Ч ч | Ҷ ҷ | Ш ш | Ъ ъ | Э э | Ю ю | Я я | |
| /ʁ/ | /f/ | /χ/ | /h/ | /tʃ/ | /dʒ/ | /ʃ/ | /ʔ/ | /e/ | /ju/ | /ja/ |
1998 жылғы ресми реформада бұл әріптер жойылғанына қарамастан кірме сөздерде тағы ц, щ и ы әріптерін табуға болады. 2010 жылы тағы е, ё, ю, я әріптерінен айырылу ұсыныстары болған.
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- ↑ »FocasSociolinguisticChanges» Wayback Machine мұрағатында