Уран кендері

Уран рудасы

Уран рудалары - құрамынан уран сияқты радиоактивтік элементтерді бөліп алу экономикалық жағынан тиімді саналатын минералдық шикізаттар. Жер қыртысындағы уранның кларкы 2,6·10×10^-4. Уран рудалары уранның өз минералдарынан және уранды минералдардан тұрады. Төрт валентті уран минералдары негізінен магмалық пневматоликттік процестерден түзіледі де, пегматиттерде, карбонаттирде, интрузиялық жыныстарда, грейзендерде, гидротермальдық желілерде, шөгінді жыныстарда тарайды. Бұл минералдардан торий, титан, гафний, цирконий, тантал, сирек жер элементтері, аздап уран өндіріледі. Алты валентті уран минералдары экзогендік процестер әсерінен уранның гипогендік минералдары есесінен түзіледі.

Уран кедерінің тотығу зонасында, шөгінділер қабаттарында ұнтақ, қақ, жасырын кристалды масса, ұсақ пластинка, қабыршақ псевдоморфоза түсіріндегі агрегаттар құрайды. Өнеркәсіптіп маңызы бар уран рудаларының құрамына U×10⁴⁺ және U×10⁶⁺ енетін минералдық заттардан тұрады. Бұлар гидротермальдық желілерде, түрлшөгінді жыныстарды, карбониттерде, пегматиттерде кездеседі.

Минералдар

Негізгі минералдар— молибденит MoS₂, галенит PbS, кварц SiO₂, кальцит CaCO₃, гидромусковит және т.б.. Минералдар:

• қара,
• қара сұр,
• қара қоңыр,
• күлгін түсті;

Кристалдарының пішіндері

• куб,
  • октаэдр,
    • ромбододекаэдр. Уран минералдарының жалпы саны 150-ден астам;

Өнеркәсіптік мәні бар минералдар:

• уранинит,
• уран күйелері,
• торианит,
• пирохлор,
• ураноторит,
• уранофан,
• казолит,
• отенит,
• торбернит т.б.

Минерал	Минералдың негізгі құрамы	Уранның құрамы, %
Уранинит	UO2, UO3 + ThO2, CeO2	65-74
Карнотит	K2(UO2)2(VO4)2·2H2O	~50
Казолит	PbO2·UO3·SiO2·H2O	~40
Самарскит	(Y, Er, Ce, U, Ca, Fe, Pb, Th)·(Nb, Ta, Ti, Sn)2O6	3.15-14
Браннерит	(U, Ca, Fe, Y, Th)3Ti5O15	40
Тюямунит	CaO·2UO3·V2O5·nH2O	50-60
Цейнерит	Cu(UO2)2(AsO4)2·nH2O	50-53
Отенит	Ca(UO2)2(PO4)2·nH2O	~50
Шрекингерит	Ca3NaUO2(CO3)3SO4(OH)·9H2O	25
Уранофан	CaO·UO2·2SiO2·6H2O	~57
Фергюсонит	(Y, Ce)(Fe, U)(Nb, Ta)O4	0.2-8
Торбернит	Cu(UO2)2(PO4)2·nH2O	~50
Коффинит	U(SiO4)(OH)4	~50

Уран рудаларының кендері - генетикалық, морфологиялық, формациялық тұрғыдан мейлінше көп түрлі. Өндірістік мәні зор гидротермальдық кендер ретінде бесметалды (U-Ni-Co-Arg-Bi), давидит, браннерит-уранинит, алтын-уранинит, настуран-молибденит, настуран-карбонат т.б. формацияларды атауға болады.Экзогендік кеңдері теңіз, көл, батпақ шөгінділерімен, битумды тақта тастармен, сазды жыныстардағы органик, қалдықтармен байланысты. Метаморфогендік кендеріне матаморфизме шалынған құм-тастардағы, конгломераттардағы кендер жатады. Уран рудаларының ірі кендері Африкада (Оңтүстік Африка Республикасы, Нигерия), Америкада (АҚШ, Канада, Бразилия, Перу, Чили, Мексика"), Еуропада (Oрталық Еуропа, Батыс Еуропа), Австралияда, Азияда (Үндістан, Қытай, Жапония т.б.) табылды.