Халықаралық экономикалық ынтымақтастық
Халықаралық экономикалық ынтымақтастық (ХЭЫ) - жекелеген елдер мен елдер топтары арасындағы шаруашылық байланыстар кешені. Ынтымақтастық нысандары барған сайын күрделіленіп, неғұрлым кешенді сипатқа ие болып отыр. Соңғы жылдары, мыс., өндірістің мамандануы, өтемдік негізде өндірістің кооперациялануы, тікелей байланыстар, сондай-ақ, ынтымақтастықтың басқа көптеген түрлері кеңінен дамып келеді.[1]
Қазіргі заманғы дүниежүзілік шаруашылықтың басты даму бағыттары ретінде ғаламдану және аймақтану процестерін атауға болады.
Ұлтаралық бірлестіктердің дүниежүзілік нарықтағы орны екі жақты сипат алуы мүмкін, бұл олардың өздері шыққан елдермен қарым-қатынасымен тікелей байланысты. Бұл байланыс күшті болған жағдайда жоғары дамыған елдер өз фирмалары арқылы дамушы елдер экономикасына үстемдік жасау мүмкіндігіне ие болады. Өз елімен байланысы әлсіреген жағдайда ҰАБ халықаралық экономикалық, ассоциацияларға айналып, дүниежүзілік нарықты ыкпал ету аймағына бөледі. Дүниежүзілік шаруашылық жүйесінің жұмысын үйлестіруде әр-түрлі халықаралық деңгейдегі ұйымдар мен бірлестіктер жұмыс істейді. Ұлттық шаруашылықтар арасындағы қаржылық операцияларды халықаралық және ұлттық қаржы мекемелері (Әлемдік Банк, Еуропалық Даму банкі, Азиялық Даму банкі, АҚШ, Жапония және Германияның ұлттық банктері) жүзеге асырады.[2]
Аймақтық экономикалық ынтымақтастық[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Аймақтық экономикалық ынтымақтастық (интеграция) ауқымы мен даму деңгейі әртүрлі ұлттық шаруашылықтарды біріктіретін маңызды күшке айналуда. Аймақтық ынтымақтастықтың қазіргі даму деңгейі жалпы сыртқы сауда айналымында аймақішілік сауда үлесінің (50%) артуынан айқын көрінеді. Экономикалық ынтымақтастықтың сипаты елдердің өзара байланысу дәрежесіне қарай анықталады. Осыған сәйкес, дүниежүзілік шаруашылық аумағында экономикалық интеграцияның бірнеше түрі ажыратылады.
| Интеграция түрі | Атауы, құрылған жылы | Мүше елдер |
|---|---|---|
| Еркін сауда аймағы | Азиялық-Тынық мұхиттық еркін сауда аймағы, АПЭК, 1989 | Аустралия, АҚШ, Сянган (Гонконг), Жаңа Зеландия, Жапония, Канада, Кирибати, Корея Республикасы, Қытай, Малайзия, Маршалл аралдары, Мексика, Бруней, Папуа — Жаңа Гвинея, Сингапур, Таиланд, Тайвань, Филиппин, Чили, Вьетнам, Перу, Ресей |
| Солтүстік Америкалық еркін сауда аймағы, НАФТА, 1994 | АҚШ, Канада, Мексика | |
| Кедендік одақ | Араб ортақ нарығы, 1964 | Египет, Ирак, Иордания, Ливия, Мавритания, Сирия, Йемен |
| Ортақ нарық | Оңтүстік конустың ортақ нарығы, МЕРКОСУР, 1991 | Аргентина, Бразилия, Парагвай, Уругвай |
| Экономикалық одақ | Еуропалық экономикалық қауымдастық,1957; кейіннен Еуропалық одақ, 1993 | Австрия, Бельгия, Болгария, Венгрия, Дания, Германия, Грекия, Ирландия, Испания, Италия, Кипр, Латвия, Литва, Люксембург, Мальта, Нидерланд, Ұлыбритания, Польша, Португалия, Румы- ния, Словакия, Словения, Финляндия, Франция, Чехия, Швеция, Эстония |
| Бенилюкс, 1948 | Бельгия, Нидерланд, Люксембург | |
| Оңтүстік-Шығыс Азия мемлекеттерінің ассоциациясы, АСЕАН, 1967 | Индонезия, Малайзия, Лаос, Сингапур, Таиланд, Филиппин, Бруней, Вьетнам, Мьянма, Камболжа | |
| Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы, 1992 | Армения, Әзірбайжан, Беларусь. Қазақстан, Қырғызстан, Молдова, Ресей, Тәжікстан, Түрікменстан, Украина, Өзбекстан | |
| Cayдa және тауарлық ұйым | Мұнай экспорттайтын елдер ұйымы, ОПЕК, 1960 | Алжир, Ангола, Біріккен Араб Әмірліктері, Венесуэла, Иран. Катар, Кувейт, Ливия, Нигерня. Сауз Арабиясы, Эквадор |
Еуропалық экономикалық және валюта одағы күшіне енді, яғни ЕО құрамындағы 11 ел (Ұлыбритания, Грекия, Дания және Швециядан басқалары) ортақ ақша бірлігіне көшу туралы шешім қабылдады. Бұл елдерде 2002 жылдың басынан бері бірыңғай валюта — еуро айналымға түсті. Әлемдік қаржы нарығында еуроның долларға қатысты бағамы әлі де тұрақсыз болып тұр.
Аймақтық интеграциялық одақтар құрамына соңғы жылдары даму деңгейі әртүрлі елдер ене бастады; ЕО-ның ассоциациялық мүшелігіне Шығыс Еуропа елдерінің, НАФТА құрамына Мексиканың қабылдануы — осының айқын дәлелі.
Сонымен, аймақтық интеграция белгілі бір аймақ шеңберіндегі экономикалық ынтымақтастықты көздейтіндіктен, жалпы ғаламдану процесіне қарама-қайшы келеді. Соған қарамастан елдер арасындағы экономикалық ынтымақтастың ғаламдану ауқымында жүретін заңды құбылыстардың бірі болып табылады.[2]
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- ↑ Қаржы-экономика сөздігі. — Алматы: ҚР Білім және ғылым министрлігінің Экономика институты, «Зияткер» ЖШС, 2007. ISBN 978-601-215-003-2
- ↑ a b География: Дүниежүзіне жалпы шолу. ТМД елдері. Жалпы білім беретін мектептің жаратылыстану-математика бағытындағы 10-сыныбына арналған оқулық/ Ө. Бейсенова, К. Каймулдинова, С. Әбілмәжінова, т.б. — Алматы: Мектеп, 2010. — 304 б. ISBN 978-601-293-170-9
 | Бұл мақалада еш сурет жоқ.
Мақаланы жетілдіру үшін қажетті суретті енгізіп көмек беріңіз. Суретті қосқаннан кейін бұл үлгіні мақаладан аластаңыз.
|
 | Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
|
Бұл — экономика бойынша мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. |