Қазақ күріш ғылыми-зерттеу институты

Қазақ күріш шаруашылығы ғылыми-зерттеу институты – ғылыми-тәжірибелік мекеме. 1932 жылы Бүкілодақтық Күріш тәжірибе станциясының (Краснодар қаласы) қарамағындағы Қызылорда күріш тәжірибе егістігі болып құрылған. 1950 жылы Бүкілодақтық ауыл шаруашылық ғылымдары академиясының (кейіннен оның Шығыс бөлімшесі) Қазақ бөлімшесінің Қазақ егіншілік институтының құрамына енді. 1956 жылы 21 тамызда Қызылорда мемлекеттік ауыл шаруашылық тәжірибе станциясы болып құрылды. 1964 жылы 25 тамызда КСРО Мелиорация және шаруашылық минстрлігінің «Главриссовхозстрой» қарамағына берілді. 1972 жылы 25 ақпанда Қазақ күріш ғылыми-зерттеу институты, ал 1991 жылы бұл институт Қазақ ауыл шаруашылық ғылымдары академиясының құзырындағы Қызылорда ауыл шаруашылық ғылыми-зерттеу институты болып қайта құрылды. 1994 жылы Арал өңірі агроэкология және ауыл шаруашылық ғылыми-зерттеу институты деп аталды. 2003 жылдан Оңтүстік-Батыс ауыл шаруашылық ғылыми-өндірістік орталығының,2007 жылдан «ҚазАгроинновация» АҚ-ның еншілес мемлекеттік кәсіпорны болды. 2008 жылы ҚР Ауыл шаруашылығы министрлігінің «ҚазАгроинновация» АҚ «Қазақ күріш шаруашылығы ғылыми-зерттеу институты» ЖШС болып қайта құрылды. 2011 жылы институтқаа Ы.Жақаевтың есімі берілді. 2017 жылдан «Ұлттық аграрлық ғылыми білім беру орталығы» КеАҚ құрамындағы «Ыбырай Жақаев атындағы Қазақ күріш шаруашылығы ғылыми-зерттеу институты» ЖШС деп аталады. Институтта: күріш селекциясы, тұқым шаруашылығы, агротехника, ғылыми-аналитика, ғылыми жетістіктерді өндіріске енгізу және коммерцияландыру бөлімдері бар; тәжірибе шаруашылығынданда (Қарауылтөбе ғыл.-өндірістік тірек пункті) күріш, бидай және көпжылдық шөптердің аудандастырылған сорттарының элиталық және өнімділігі жоғары тұқымы өндіріледі. Институтта кейінгі жылдары 50-ге жуық елдің 1400 күріш сортынан тұратын Қазақстанның күріш текқоры жинақталған. Көп жылғы селекция жұмысы барысында 7 күріш сорты шығарылып, «КзРОС358»; «Маржан», «АШ-16», «Арал-202», «Ару», «Түгіскен-1» сорттары аудандастырылған. Қазіргі шетелдік жоғары өнімді, сабағы нығыз (дәндерінің орналасуы) сорттарына балама түрде қылтықсыз «Каз-НИИР-5», «КазЕр-6», «Арал-7» жаңа перспективті сорттар шығарылуда. 2008 жылдан Ресей күріш селекциясының аудандастырылған «Янтарь», «Новатор», «Лидер» сорттарының бастапқы тұқым шаруашылығын ұйымдастыру жұмыстары жүргізілуде. Кейінгі жылдары пайдалануға жіберілген сорттардың мемлекеттік тізіміне түйе жоңышқасының жаңа «Аркас» сорты енгізілген (2006 ж.). Жоңышқаның «Түркістан-15» сорты, жүгерінің «Жадыра-21» буданы, сары түйе жоңышқасының «Арал-19», картоптың «Бірлік» сорты, қауынның «Дәмелі», «Сырдария» атты жаңа сорттары тіркелген.Институтта 8 докторлық, 38 кандидаттық диссертациялар қорғалды, ауыл шаруашылығы дақылдарының 8 сортына авторлық куәлік және 25 жаңалық құжаты алынды. Институт тарапынан «Қызылорда облысының ауылшаруашылық жүйесін жүргізу жайлы» 3 ұсыным, 97 өндіріске арналған ұсынымдар мен әдістемелер, 12 монография, 1150 ғылыми еңбек жарық көрді.

Сондай-ақ, ЮНЕСКО, Инко-Коперникус, БҰҰ жобаларын қолдау қоры, Ғаламдық экол. қор, Дүниежүз. банк, т.б. ұйымдар мен бірге Арал өңірінің экологиясын сауықтандыру жөніндегі бағдарламаларды дайындауға қатысады. Ин-тта ғылым докторлары С.Тәуіпбаев, С.Өмірзақов, Қ.Бәкірұлы, Х.Жамантіков, Л.Тохетова, Ә.Тоқтамысов, т.б. белгілі ғалымдар жұмыс істейді.