Қаһһор Маһкамұлы Маһкамов
| Қаһһор Маһкамұлы Маһкамов тәж. Қаҳҳор Маҳкамович Маҳкамов | ||||
 Маһкамов 1991 жылы | ||||
| Лауазымы | ||||
|---|---|---|---|---|
| ||||
| 30 қараша 1990 — 31 тамыз 1991 | ||||
| Вице-президент | Изатулло Һаёев | |||
| Ізашары | лауазым құрылды | |||
| Ізбасары | Қадриддин Аслонов (м.о.) Рахмон Нәбиев | |||
| ||||
| 1985 — 31 тамыз 1991 | ||||
| Ізашары | Рахмон Нәбиев | |||
| Ізбасары | лауазым жойылды | |||
| ||||
| 14 шілде 1990 — 29 тамыз 1991 | ||||
| ||||
| 1999 — 8 маусым 2016 | ||||
| Өмірбаяны | ||||
| Партиясы | КОКП, ТКП (1957—1991) | |||
| Білімі | Ленинград тау-кен университеті (қазіргі Санкт-Петербург тау-кен университеті) | |||
| Діні | ислам | |||
| Дүниеге келуі | 16 сәуір 1932 Ленинабад, Тәжік КСР, КСРО (қазіргі Хожант, Тәжікстан) | |||
| Қайтыс болуы | 8 маусым 2016 (84 жас) Душанбе, Тәжікстан | |||
| Жерленді | «Сари Осиё» зираты[2] | |||
| Әкесі | Маһкам Маһкамов | |||
| Жұбайы | Гавһар Шукриятовна Маһкамова | |||
| Балалары | 1 ұлы және 1 қызы | |||
| Марапаттары | 
| |||
| Қаһһор Маһкамұлы Маһкамов Ортаққорда | ||||
өңдеу  |
||||
.svg)
.svg)
Қаһһор Маһкамұлы Маһкамов (кейбір ресми құжаттарда әкесінің аты жазылмаған, тәж. Қаҳҳор Маҳкамов, 16 сәуір 1932, Ленинабад – 8 маусым 2016, Душанбе) — тәжікстандық және кеңестік мемлекеттік және саяси қайраткер, 1985 жылдан 1990 жылға дейін Тәжікстан Коммунистік партиясының Бірінші Хатшысы және 1990 жылдан 1991 жылғы отставкасына дейін Тәжікстанның тұңғыш президенті. Қаһһор Маһкамов экс-президент ретінде 1999 жылы Тәжікстан Ұлттық Кеңесінің өмірбақи депутаты болып тағайындалды.
Маһкамовтың басшылығы республика тарихындағы ең аласапыран кезеңдердің бірі болды. Маһкамов президенттігі жылдары Тәжікстанда ұлтшылдық өсті және 1990 жылы Душанбеде елді дүр сілкіндірген тәртіпсіздіктер орын алды.
Өмірбаяны[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Ерте жылдары және еңбек жолы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Қаһһор Маһкамов 1932 жылы 16 сәуір күні Ленинабад қаласында диқандар отбасында дүниеге келді.[3] 1949 жылы Душанбе өндірістік техникомын бітіргеннен кейін 1952 жылы Ленинградқа көшіп, Ленинград тау-кен университетінде білім алды. Мамандығы — тау-кен инженері.
Бес жылдан кейін ол Кеңес Одағы Коммунистік Партиясының мүшесі болды. Көп ұзамай Қаһһор Маһкамов Тәжікстан Коммунистік партиясының жоғары лауазымдарына орналасып, Ленинабад еңбекшілері өкілдер комитетінің басшысы болды. 1963 жылы Маһкамов Тәжікстан Коммунистік партиясы Орталық Комитетінің мүшесі болып тағайындалды. 1963 жылдан 1982 жылға дейін ол Тәжікстан Министрлер Кабинетінің Орталық жоспарлау басқармасының бастығы және директордың орынбасары болды. Бұл — республикадағы ең қуатты лауазымдардың бірі болған еді.[4]
Тәжікстан басшысы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
1985 жылы Тәжік Компартиясының бірінші хатшысы Рахмон Нәбиев сыбайлас жемқорлықпен айыпталды және қызметін тоқтатуға мәжбүр болды. Маһкамов оның ізбасары болып таңдалды.
Маһкамовтың басшылығы республика тарихындағы ең аласапыран кезеңдердің бірі болды. Оның билікке келуі Михаил Горбачёвтің Қайта құру мен Жариялықтың (орыс. Перестройка, Гласность) пайда болуымен тұспа-тұс келді. Маһкамов билігі кезінде Тәжікстанда ұлтшылдық күшейіп, 1989 жылы «Тіл туралы заң» қабылданып, нәтижесінде тәжік тілі республиканың мемлекеттік тілі деп белгіленді. Бұл заң халық арасында үлкен үрей тудырды және Орталық Азиядан этникалық орыстардың, еврейлердің, немістердің және т.б. ұлт өкілдерінің көшуі басталды.
Маһкамовтың билігіне ең үлкен қауіп елді дүр сілкіндірген 1990 жылғы ақпандағы Душанбедегі толқулар кезінде түсті. Тәжік жастары тәжік емес ұлт өкілдерімен қақтығысып, Душанбе көшелерінде тәртіпсіздіктер мен полиция-сарбаздар арасында шайқас болып, ондаған адам қаза тапты. Маһкамов исламдық фундаменталистерді қудалауды қадағалап, ұзаққа созылған коменданттық сағат енгізді.
Горбачёв өзінің саяси реформалар аясында 1990 жылы 30 қарашада Қаһһор Маһкамовты Тәжікстанның тұңғыш президенті етіп тағайындады. 1991 жылғы Тамыз бүлігінде сәтсіз ТЖМК-ны қолдағандықтан Маһкамовтың биліктен құлауы келді. Наразылық білдірушілер көшеге шығып, Маһкамовтың биліктен кетуін талап етті және 1991 жылы 31 тамызда ол президент және бірінші хатшы қызметтерінен кетті. Бұдан кейін Маһкамов саясаттан кетіп, Тәжікстандағы саяси тұрақсыздық пен азамат соғысы кезінде шетте отырды.
Отставкасынан кейін[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Қайтыс болғанынан екі жыл бұрын ол көп жылдардан кейін алғаш рет көпшілік алдында сөз сөйледі. Қаһһор Маһкамов «Гуфтугуи тамаддунхо» («Өркениеттер диалогы») қоғамдық қорының отырысында профессор Ибраһим Усмоновпен сөз сөйлеп, оның өмір жолы, әсіресе ел басшысы қызметінен кеткеннен кейінгі өмірі туралы айтып берді. Отставкаға кеткеннен кейін ол автоматты түрде Жоғарғы Кеңестің тұрақты мүшесі болғанына қарамастан, ол оның отырыстарына қатыспай-ақ қойып, кез келген саяси қызметтен мүлдем бас тартты. Маһкамовтың өзі «Бұл дүниеде саясаттан лас және жауыз нәрсе жоқ» деп айтып кеткен. Жұмыстан кеткеннен кейін ол зейнеткерлікке шықты, оған 1000 кеңестік рубль көлемінде зейнетақы берілген. Айтуынша, ол 1993–1994 жылдары зейнетақысынан айырылған. Сол жылдары ол аз ғана жалақыға кәсіпкердің көмекшісі және кеңесшісі болып жұмыс істеді.[5]
Өмірден озуы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Қайтыс болуынан бұрын ол өте ауыр науқасқа шалдыққан, отбасымен жиі сөйлесіп отыратын. Бауыры Әбдурашид Маһкамовтың айтуынша, «ол атап айтқанда, «Сари Осиё» зиратында, әйелі бейітінің жанына жерленгісі келгенін» айтты.
Қаһһор Маһкамов 2016 жылы 8 маусым күні кешке Душанбеде ісік салдарынан ауыр науқастан кейін 84 жасында қайтыс болды. Жерлеу рәсімі 9 маусым күні өтіп, жаназасы Душанбе жұма мешітінде өтті. Жерлеуді Тәжікстанның жоғарғы мүфтиі мен Тәжікстан ғұламалар кеңесінің төрағасы Саидмукаррам Абдулкодирзода өзі жүргізді. Жерлеуге бірнеше мың адам, соның ішінде көптеген қазіргі және бұрынғы шенеуніктер, республика президенті Эмомали Рахмон, премьер-министр Қоһир Расулзода, көрші елдерден келген қонақтар қатысты.
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- ↑ Азаттық радиосы Умер первый президент Таджикистана (орыс.) (8 сәуір 2016).
- ↑ Парламентская газета Умер первый президент Таджикистана Каххор Махкамов (орыс.) (9 сәуір 2016).
- ↑ Николай Александрович Зенькович Самые закрытые люди: энциклопедия биографий — Olma Media Group, 2002. — ISBN 5948500357.
- ↑ Iraq Bashiri "Prominent Tajik Figures Of The Twentieth Century" (ағыл.) (2002).
- ↑ Азаттық радиосы YouTube: Мулоқоти президенти собиқи Тоҷикистон Қаҳҳор Маҳкамов бо хабарнигорон (тәж.).