Үлкен сәулет пішіндері

Үлкен сәулет пішіндері – діни-мемориалдық сәулет өнері ескерткіштерінің бір тобы. Үлкен сәулет пішіндері тобын Маңғыстау және Үстірттегі күмбез тамдар мен сағанатамдар құрайды. Олар бір-бірінен алуан түрлі пішіндерімен және әрлендіру әдістерімен, сырлы бояу түрлерімен, безендірілген ою-өрнектерімен ерекшеленеді. Күмбезтамдар тұрғызу уақытына қарай тасты өңдеу және қалау әдістері әрі безендіру дәстүрімен өзгешеленеді. Бұлардың ең ежелгілері 12 – 13 ғасырларға жатады. 18 – 19 ғасырлардағы саз балшықтан соққан кесенелерден басқа, Үлкен сәулет пішіндерінің жалпы пішіні мен құрылысынан және әр түрлі ою-өрнектермен сәнделген көркемдік түр-сипатынан Маңғыстау өңіріндегі дәстүрлі сәулет өнерінің өзіне тән ерекшеліктері байқалады. Мыс., сағанатам төрт қабырғалы, төбесі ашық, алдыңғы қабырғалары биік болып келеді. Оның кереге там, төртқұлақты там деген атаулары бар және ең әсем түрлерінің өзі бір-бірінен төрт бұрышынан шығарылған бағаналарымен, түрлі түсті бояу түрлерімен, безендірілген ою-өрнектерімен ерекшеленеді. Мыс., осындай сәулетті ескерткіштердің бірі – Омар мен Тұр күмбезі (Бейнеу ауданы) және Ескелді Меңдалыұлы Базардың сағанатам пішінді мазары (биіктігі 4 м-ге жуық; Қарақия ауданындағы Жолболды қорымы).