Үстірт ескерткіштері

Үстірт ескерткіштері — қазақ ұлттық сәулет өнерінің ескілікті кесенелер тобы.
Салыну мезгілі жағынан 16 ғасырдан 20 ғасырдың басына дейінгі кезеңді қамтитын Үстірт ескерткіштері көбіне тұщы су көздері маңында, құдық, бұлақ жанында, сондай-ақ керуен жолының бойында орналасқан.
Әсіресе, Маңғыстаудағы Үстірт қыраты мен Сам құрамында кесенелер шоғыры көптеп кездеседі.

Онда

Бекет ата (Оғланды), Үштам (Үшшонқол), Қырғын, Айтмансу, Медет, Бармақ, Сисем ата, Уәли, Бекет ата (Бейнеу), Асау-Барақ, Күше-Бейіт тәрізді кесене кешендері (мешіттерімен қоса) бар.

Үстірттің ортасындағы ең үлкен қорым “Құсшы ата” деп аталады. Аңыз әңгімелер бойынша ол “әулие” құстар мен бүркіттердің қорғаушысы болған. Бұл кешенде 17 — 20 ғасырлар аралығында салынған қазақтар мен түрікмендердің 500-ге тарта ескерткіші шоғырланған. Олардың ішінде тас қоршаулар, арқа, түрлі “қойтастар”, сағана тамдар сияқты сәулетшілік өнердің озық үлгілері де кездеседі. Осы тарихи мұралардың арасында түрікмендердің сапар, қожа, иомут-баға тәрізді тайпаларының таңбасы ішінара кездессе, қазақтардың табын (шөмішті) және адай руларының таңбасы жиі ұшырасады.
Мысалы, шөмішті табын таңбасы 20 нұсқада кездеседі. Сонымен қатар қазақтың тарақты-табын, шекті, тама, жаппас сияқты руларының да таңбасы бой көрсетеді.
Әрине, мұның өзі орта ғасырда және одан кейін де Үстіртті қазақ тайпалары ұдайы қоныс еткенін дәлелдей түседі.