Айшуақ хан

Айшуақ хан
Лауазымы
Кіші жүз ханы
1797 — 1805
Ізашары	Есім хан
Ізбасары	Жантөре хан
Өмірбаяны
Дүниеге келуі	1724 немесе 1725
Қайтыс болуы	1811 (1811)
Әкесі	Әбілқайыр хан
Анасы	Бопай ханым
Балалары	ұлдары: Жантөре хан Шерғазы хан

Айшуақ ханның мәрі

Айшуақ хан (жазба деректерде Айчювак-салтан, Айчувак-солтан, Айчувак-хан, 1724 немесе 1725 – 1811) – сұлтан, 1797-1805 жылдары аралығында Кіші жүздегі жетіру рулық-тайпалық одағы мен байұлының құрамындағы жекелеген руларын билеген. Әбілқайыр ханның Бопай ханымнан туған төртінші ұлы. Нұралы (1748-1786) және Ералы (1791-1794) хандардың інісі.

Өмірбаяны

1748 – 49 жылдары қазақ шонжарларының төрт баласымен бірге (інісі Қожахметті алмастырып) Жаманқалада (Орскіде) аманатта болды. Апақ және Жантөре деген балалары Сырым батыр бастаған қозғалысқа белсене қатысуына байланысты 1785 жылы атаман Донсков Айшуақты тұтқынға алып, екі жылдай қамауда ұстады. Кейін Сырым батыр және Ералы сұлтандардың араласуымен тұтқыннан босанады. 08.8.1797 жылы ашылған Кіші жүздегі Хан кеңесіне төрағалық етті. Бұл кеңеске шекті сары Шонай би, сықылар Сұлтанбек, алаша Шақшақ, табын Көшекбай, кердері Бітік мырза және патша үкіметінің өкілі мүфти М.Хұсайынов мүше болған. Кеңестің жұмысына негізінен Хұсайынов ықпал еткенімен, Айшуақ Орынбор әкімшілігі мен Сырымның арасын бітістіру, ел ішінде тыныштық орнату бағытында елеулі жұмыстар атқарды. Жасының ұлғаюына байланысты 1805 жылы өз өтінішімен хандықтан босатылды.

«Зейнетке» шыққан соң 5 жылдан кейін өз иеліктерінде қайтыс болды. Айшуақ ханның бірнеше әйелінен туған 16 ұлы белгілі: Жантөре, Шерғазы, Сығалы, Сапақ, Аймұхаммед, Тәуке, Тоққожа, Баймұхаммед, Жақсылық, Қадырәлі, Жақып, Өтепәли, Қатан, Алғазы, Қыдыр, Сырдалы.

Әдебиет

• Ерофеева И.В. Эпистолярное наследие казахской правящей элиты 1675-1821 гг. Сборник исторических документов в 2-х томах/Автор проекта, введения, биографий ханов, научных комментариев; составитель и ответственный редактор И.В.Ерофеева. Алматы: АО «АБДИ Компани», 2014. - 696 с. + вкл. 44 с. — ISBN 978-9965-832-26-0.
• Левшин А.И. Описание киргиз-казачьих, или киргиз-кайсацких орд и степей. Изд. 3-е. Алматы: Санат, 2009.
• Рязанов И. Сорок лет борьбы за национальную независимость казакского народа (1797-1838 г.). Очерки по истории национального движения Казахстана. В. 2-х частях // Труды Общества изучения Казакстана (Киргизского края). Отдел истории и этнографии. Т.7. Вып. 2. Кзыл-Орда, 1926. С.1-298.