Таналық
| Таналық | |
|---|---|
| башқ. Таналыҡ | |
| Сипаттамасы | |
| Ұзындығы | 225 км |
| Су алабының ауданы |
4160 км² |
| Су алабы | Ириклі суқоймасы → Жайық → Каспий теңізі |
| Су шығыны | 2,96 м³/с |
| Бастауы | |
| • Орналасқан жері | Ирендік жотасы (Оңтүстік Орал) |
| • Координаттары | 52°46′34″ с. е. 58°13′13″ ш. б. / 52.77611° с. е. 58.22028° ш. б. (G) (O) (Я) |
| Сағасы | Ириклі суқоймасы |
| • Координаттары | 51°52′10″ с. е. 58°38′26″ ш. б. / 51.86944° с. е. 58.64056° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 51°52′10″ с. е. 58°38′26″ ш. б. / 51.86944° с. е. 58.64056° ш. б. (G) (O) (Я) |
| Орналасуы | |
| |
| Ел |  Ресей
|
| Аймақ | Башқұртстан, Орынбор облысы |
Таналық (башқ. Таналыҡ, орыс. Таналык) — Башқұртстан Республикасы мен Орынбор облысындағы өзен, Жайықтың оң саласы.
Баймақ қаласы, Бөрібай, Ақжар ауылдары арқылы ағып өтеді.
Атауы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Таналыҡ, анықтамалықта[1] бұл тана – «бір жарым-екі жыл аралығындағы бұзау» және -лыҡ қосымшасын («Өлкетану жинағы», 1930. Б. 70) біріктірген. Келесі түсіндірмесі: қазақтар мен башқұрттардағы — тана ру атауы сөзінен топоним жасалады[2][3].
Географиясы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Ұзындығы — 225 км, су жинау алабы — 4160 км², өзен торабының тығыздығы — 0,24 км/км², жылдық ағын модулі — 2,0 л/с км². Өзеннің ені 2 м-ден 35 м-ге дейін құбылып тұрады, тереңдігі — 0,5–2,0 м. Ағынның жылдамдығы — 0,1–0,2 м/с. Сағадан 59 км жерде орташа су шығыны — 2,96 м³/с.
Таналық Ирендік жотасының етегінен, Талқас көлінен сәл оңтүстікке қарай биік Сақмар-Таналық жазығынан бастау алады. Негізінен қар, ішінара көлдің Шугур өзенімен қоректенеді. Жоғарғы ағысында, Талқас көліне жақын — Сереккөл суқоймасы орналасқан. Өзеннің жоғарғы ағысында тау жоталары мен кең тау етегіндегі террасалар бедерінің басым пішіндері болып табылады. Таналық Баймақ қаласынан өтіп, жазық далаға шығады. Орта және төменгі ағысында бедері шоқылы сипат алады. Таулы сілтісізденген қара топырақ басым.
Одан әрі Таналық Первомайский және Уфимский ауылдары арқылы оңтүстікке қарай ағады, ал Хворостянское ауылының маңында Таналық шағын су электр станциясымен бірге ауданы 201 га, тереңдігі 36 метр болатын Таналық су қоймасын құрайды.
Самара ауылынан кейін оң жақтан Таналыққа Бұзаулық ірі саласы, одан әрі Бөрібай, Ақжар ауылдары маңында Еранағас, Ташла салалары Таналыққа құяды. Олардан кейін өзен солтүстік-шығысқа бұрылып, Башқұртстан Республикасы мен Орынбор облысы шекарасындағы Ириклі су қоймасына құйылып, Жайық өзенін қоректендіреді.
Өнеркәсіптік пайдалану[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Көктемде Таналықтың суы тасып, күзге қарай құрғап қалады. Бұл су қоймасының есебінен ішінара өтеледі. Таналық суы Баймақ пен Бөрібайда тау-кен өнеркәсібінде, Башқұртстан Республикасының Баймақ және Хайбулла аудандарында ауыл шаруашылығында пайдаланылады.
Өзен арнасы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Түбі тасты-малтатасты келеді. Бірқатар жерлерде сазды (негізінен егістік жерлер өзенге іргелес жатқан жерлерде).
Тармақтары[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- 58 км: Мақан өзені
- 76 км: Торат өзені
- 93 км: Ташлы өзені
- 112 км: Жеранағаш өзені
- 124 км: Бұзаулық
- 173 км: атаусыз өзен
- 178 км: атаусыз өзен
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- ↑ Русско-башкирский словарь водных объектов республики Башкортостан. Составители: Хисаметдинова Ф. Г., Шакуров Р. З., Сиразитдинов З. А., Юлдашбаев Ю. Х. — Уфа: Китап, 2005. — 256 с. ISBN 5-295-03665-05
- ↑ Стрельников С. М. Географические названия Оренбургской области — Қуандық, 2002.
- ↑ Евгений Михайлович Поспелов Географические названия России: топонимический словарь — Мәскеу: АСТ; Астрель, 2008. — Б. 431. — 523 б. — ISBN 978-5-17-054966-5.