Шектеу және қондыру

Шектеу және қондыру[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Шектеу және қондыру-машина жасауда қандай да бір параметрдің сандық сипаттамасының өзінің номинал (есептелген) мәнінен ауытқу аралығы және машина бөлшектері қосылысының бір-бірімен салыстырғандағы орын ауыстыруын (аз не көп) анықтайтын сипаттама. Шектеу машина мен механизм бөлшектерінің геометриялық параметрлерінде (сызықтық және бұрыштық өлшемдері, пішіні), сондай-ақ механика, физика, химия, т.б. параметрлерде (мысалы, электрлік кедергі, қаттылық, заттағы химиялық элементтің %-дық үлесі, т.б.) көрсетіледі. Шектеу стандартта, техника шарттарда не бұйым сызбасында екі шекті өлшем (ең үлкен және ең кіші) түрінде көрсетіліп, осы екі шекті өлшемнің аралығында бұйымның нақты өлшемі жатады. Әдетте техникалық құжаттарда шекті өлшемдердің орнына бұйымның номинал өлшемі (бұйымның қолданылатын жерін ескере отырып, оның төзімділігін, қатаңдығын, т.б. қасиеттерін сынау кезінде тағайындалған) мен оның жоғары және төмен ауытқуы (бұйымның шекті өлшемдері мен номинал өлшемнің алгебралық айырмасына тең) алынады. Осыған орай тар мағынада шектеуді ең жоғары және ең төмен өлшемдердің (не жоғары және төмен ауытқулардың) айырымы түрінде де қарастыруға болады. Ауытқулардың таңбалары оң да, теріс те болуы мүмкін. Машина жасауда шектеу бұйым сапасы мен бөлшектердің (не тораптардың) өзара алмастырымдылығын қамтамасыз етеді. Іс жүзінде бұйымды өңдеу тәсілі, өңдеуге қажет құрал-жабдықтарды таңдап алу, бақылау әдісі, т.б. шектеуге байланысты болады. Машина бөлшектері бір-бірімен қозғалмалы не қозғалмайтын етіп бекітіледі. Екі бөлшектің қосылысында қамтушы (қапсырушы) бет (тесік деп аталады) пен қамтылушы (қапсырылушы) бет (білік деп аталады) қарастырылады. Қондыру осы екі беттің айырымы бойынша анықталады. Тесік мөлшері біліктің жуандығынан артып кетсе, онда бұл айырым саңылау деп, ал керісінше, біліктің жуандығы тесік мөлшерінен үлкен болса, онда бұл айырым керілу деп аталады. Қондырудың қозғалмайтын, қозғалмалы және ауыспалы 3 түрі бар. Қозғалмайтын қондыру ыстықтай престі, жеңіл престі болып ажыратылады. Престі қондыру күш шамасына қарай есептеледі. Қозғалмалы қондыру сырғымалы, қозғалыстық, жүрісті, жеңіл және кең жүрісті болады. Ауыспалы қондырудың тұйық, қатайтылған, кернелген, нығыздалған түрлері бар. Сызбаларда, техникалық құжаттарда, т.б. шектеу және қондыру цифр және әріптермен белгіленеді. Тесік пен біліктің дәлдік класы: 1, 2, 2а, 3, 3а, 4, 5, 6, 7, 8, 9 болып ажыратылады.