Ұйғырлардың Жетісуға қоныс аударуы

Ұйғырлардың Жетісуға қоныс аударуы (19 ғасырдың 80-90-жылдары) — Қытайдағы Іле өлкесін мекендеген халықтың Ресей қол астына кіруге тілек білдіріп, оның қарамағындағы қазақ жеріне қоныс аудару процесі. 18 ғасырдың 2-жартысында ұйғыр халқының тәуелсіздік жолындағы көтерілісін басып-жаныштаған Цинь үкіметі олардың біраз бөлігін (8 мың- ға жуық отбасы) Қашғар, Куча, Ақсу, Жаркент, Хотан, т.б. қалалардан Шығыс Түркістанның батысындағы Іле өлкесіне көшірді. 1864 жылы Іле өлкесін мекендеген халықтар ұлттық езгіге қарсы күреске шықты. Мұнда Іле сұлтандығы құрылды. Англия мен Түркияның Шығыс Түркістандағы астыртын әрекеттерінен қауіптенген әрі өзіне жақында қосылған Жетісу өлкесінің қауіпсіздігін қорғауға ұмтылған патша үкіметі бұл өлкені 1871 жылы басып алды. Іле өлкесінің Ресеймен қарым-катынастары барған сайын нығайып, мұның өзі өндіргіш күштерінің өсуіне, өндірістік-шаруашылық қарым-қатынастарының дамуына қолайлы жағдай туғызды. Петербург трактатына сәйкес (1881) Іле өлкесі Қытайға қайтарылды, Қытайдың немесе Ресейдің қол астына қарау халықтың өз еркіне берідді. Іле ұйғырларының едәуір белігі Ресейге қосылып, оның иелігіндегі аумаққа қоныс аударуға тілек білдірді. 1881-94 жылдар аралығында Жетісуға 9752 ұйғыр шаңырағы (45373 адам) көшіп келді.Жетісу энциклопедия.