Иоганн Петер Фальк

Фальк Иоганн Петер (1727, Швеция — 1773/74, Санкт-Петербург, кейбір деректерде Қазан қаласы) — ғалым, дәрігер, табиғат зерттеушісі, топограф және тарихшы, Ресей ғылым академиясының акад. Ужаль университеттінің медициналық факультеттін бітірген. Санкт-Петербург ҒА-ға кепілдеме бойынша алынып, Ботаника бағының директоры болған. 1768 ж. ғылым академиясының тапсырмасымен И.Г. Георги басқарған экспедиция құрамында болып, Ресей империясының шығыс бөлігінің табиғатын, тарихы мен этнографиясын зерттеді. 1771 ж. Сібірге саяхат жасап, Қабан, Становой қорғандарында және Қасірет белдеуі бойындағы көлдерде болған. Қазақстанның солтүстікте және шығыс аудандарына саяхат жасаған Фальк Каспий төңірегіндегі ойпаттың пайда болуы жөнінде П.С. Палластың пікірін қолдады. Фальк өзі Сібірге барар жолында басып өткен Есіл даласы туралы қысқаша географикалық очерк жазған. Очеркте Есіл даласының жер бедерінің сипаты, Петропавл қаласы тұсындағы Есіл жағаларының геологиялық құрамы туралы кейбір мағлұматтар берілген. Топырағының құнарлылығы атап көрсетіліп, өсімдіктері суреттелген, сондай-ақ Есіл өзеннің біршама толық гидрогеологиялық сипаттамасы келтірілген. Семейге барған сапарында Жоңғар Алатауы мен Солтүстік Тянь-Шань аймақтарында болған. Мұны 1825 ж. оның жолсерігі Х.Барданес жарыққа шығарған Фальктің “Қырғыз және Эюнгар даласы туралы хабарлама” деген еңбегі дәлелдейді. Бұл шығармада Фальк Жоңғар (Жетісу) Алатауы мен Тянь-Шаньда биік жоталар мен тау араларындағы қыраттардың көп екені туралы ойын білдіреді. Балқаш каласы жанындағы құмайт алаңқайлар, Кеген мен Қарқара өзендеріндегі тас тұз, Ақсу өзені алабындағы жер сілкінудің іздері және басқалары жайында сөз болады. Фальк сонымен қатар Батыс Қазақстан аймағының тұрмыс-салты, флорасы жөнінде құнды материалдар жинады. Оның қолжазбасы Санкт-Петербург ғылым академиясының баспасында 1785 — 86 ж. неміс тілінде жарияланды. Кіші жүз қазақтары жөніндегі бағалы басылымы 1818 — 1825 ж. орыс тілінде жарық көрді.

Сілтемелер

"Қазақ Энциклопедиясы", 9 том