Жауын құрты: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Automated import of articles |
шӨңдеу түйіні жоқ |
||
| 1-жол: | 1-жол: | ||
[[Сурет:31-Velvet Worm.JPG|thumb|right|190px|ЖАУЫН ҚҰРТЫ]] |
|||
'''ЖАУЫН ҚҰРТЫ''', [[шұбалшаң]] – [[азқылтанды құрт|азқылтанды құрттардың]] бірнеше тұқымдасын біріктіретін үлкен топ. Бұлар көбінде топырақ астында тіршілік ететін ірі құрттар. [[Тропика|Тропиктік]] жерлерде кездесетін кейбір жауын құртының ұзындығы 2,5 м-ге жетеді. Жаңбыр ұзақ жауып індері суға толып кеткенде, топырақ бетіне шығып жорғалап жүретіндіктен жауын құрты аталған. Бұлардың арасында жиі кездесетін нағыз [[жауын құртының]] (Lumbrіcіdae) дене тұрқы 2 – 3 см-ден 50 см-дейін, жуандығы 1 мм-ден 20 см-ге дейін. Денесі 300-ге тарта сегменттен тұрады, әр сегментінде жорғалау кезінде тірек болатын шоқ-шоқ қылшықтар орналасады. Арнайы сезім мүшелері болмағанымен терісі сезгіш клеткаларға бай. Тері жамылғысы арқылы тыныс алады, [[қан айналу жүйесі]] – тұйық, құрамында [[гемоглобин]] болғандықтан қаны қызыл түсті. [[Жүйке жүйесі]] [[жұтқыншақ]] үстіндегі ірі жүйке түйінінен және сегменттерінің бауыр жағында орналасқан жүйке тізбегінен тұрады. Денесінің үзіліп қалған бөліктерін қайта жетілдіру (регенерациялау) қабілеті жақсы дамыған. Бұлар – [[гермафродиттер]]. Жұмыртқаларын топ-тобымен пілләға орап салады. Тіршілігі негізінен топырақ астында өтеді, топырақ бетіне тек түнде және жаңбырдан соң шығады. Әр түрлі [[органикалық]] қалдықтармен қоректенеді, [[қым-қиғаш індер]] қазып топырақты қопсытады, газ алмасуын жақсартады, [[ас қорыту]] жолдарынан өткен топырақ сыртқа ұсақ құмалақ ([[капролиттер]]) түрінде шығарылып, топырақтың құрылымын органикалық заттармен байытады. [[Органикалық қалдықтар|Органикалық қалдықтарға]] бай, [[ылғалды]], [[құнарлы]] жерлерде жауын құртының саны 1 м2-де 300 данаға дейін жетеді. Көптеген жабайы және үй жануарларына қорек болады, кейбір түрлері шошқаның және үй құстарының [[паразиттер|паразиттерінің]] аралық иесі болып табылады. Жауын құртының екі түрі: алтайлық алып [[эйзения]] (Eіsenіa magnіfіca) және жылан тәріздес [[аллолобофора]] [Allolobophora (Рerelіa) ophіomorpha] Қазақстанның «[[Қызыл кітап|Қызыл кітабына]]» енгізілген. |
|||
<ref name="source1">"Қазақ Энциклопедиясы"</ref> |
|||
== Пайдаланылған әдебиеттер == |
|||
<references/> |
|||
{{stub}} |
|||
{{wikify}} |
|||
[[Санат: Жәндіктер]] |
|||
==Сыртқы сілтемелер == |
|||
[http://shkolazhizni.ru/archive/0/n-16719/] Жауын құрты |
|||
19:28, 2011 ж. маусымның 16 кезіндегі нұсқа
.jpg)
ЖАУЫН ҚҰРТЫ, шұбалшаң – азқылтанды құрттардың бірнеше тұқымдасын біріктіретін үлкен топ. Бұлар көбінде топырақ астында тіршілік ететін ірі құрттар. Тропиктік жерлерде кездесетін кейбір жауын құртының ұзындығы 2,5 м-ге жетеді. Жаңбыр ұзақ жауып індері суға толып кеткенде, топырақ бетіне шығып жорғалап жүретіндіктен жауын құрты аталған. Бұлардың арасында жиі кездесетін нағыз жауын құртының (Lumbrіcіdae) дене тұрқы 2 – 3 см-ден 50 см-дейін, жуандығы 1 мм-ден 20 см-ге дейін. Денесі 300-ге тарта сегменттен тұрады, әр сегментінде жорғалау кезінде тірек болатын шоқ-шоқ қылшықтар орналасады. Арнайы сезім мүшелері болмағанымен терісі сезгіш клеткаларға бай. Тері жамылғысы арқылы тыныс алады, қан айналу жүйесі – тұйық, құрамында гемоглобин болғандықтан қаны қызыл түсті. Жүйке жүйесі жұтқыншақ үстіндегі ірі жүйке түйінінен және сегменттерінің бауыр жағында орналасқан жүйке тізбегінен тұрады. Денесінің үзіліп қалған бөліктерін қайта жетілдіру (регенерациялау) қабілеті жақсы дамыған. Бұлар – гермафродиттер. Жұмыртқаларын топ-тобымен пілләға орап салады. Тіршілігі негізінен топырақ астында өтеді, топырақ бетіне тек түнде және жаңбырдан соң шығады. Әр түрлі органикалық қалдықтармен қоректенеді, қым-қиғаш індер қазып топырақты қопсытады, газ алмасуын жақсартады, ас қорыту жолдарынан өткен топырақ сыртқа ұсақ құмалақ (капролиттер) түрінде шығарылып, топырақтың құрылымын органикалық заттармен байытады. Органикалық қалдықтарға бай, ылғалды, құнарлы жерлерде жауын құртының саны 1 м2-де 300 данаға дейін жетеді. Көптеген жабайы және үй жануарларына қорек болады, кейбір түрлері шошқаның және үй құстарының паразиттерінің аралық иесі болып табылады. Жауын құртының екі түрі: алтайлық алып эйзения (Eіsenіa magnіfіca) және жылан тәріздес аллолобофора [Allolobophora (Рerelіa) ophіomorpha] Қазақстанның «Қызыл кітабына» енгізілген.
Пайдаланылған әдебиеттер
- ↑ "Қазақ Энциклопедиясы"
|
Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |
 | Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
Сыртқы сілтемелер
[1] Жауын құрты